Hoe ontwerp je een onderwijs-zorgarrangement?

De doelgroep van een oza in groepsvorm bestaat altijd uit kinderen en jongeren die vanuit hun ondersteuningsbehoefte baat hebben bij een geïntegreerd onderwijs- en zorgaanbod. Dat krijgen ze in een vaste groep van begeleiders en/of docenten in een pedagogisch klimaat. En met ondersteuningsvormen die op hen afgestemd zijn. Maar wat hebben zij dan precies nodig in de zin van aandacht, benadering, ruimte, regels, dagindeling en ritme? En hoe kun je dat zo optimaal mogelijk organiseren?

Om deze vraag te beantwoorden is het goed om met betrokken professionals de aard van de ondersteuningsbehoeften in beeld te brengen. En het type zorg en onderwijsondersteuning dat leerlingen nodig hebben goed te bekijken. Beantwoord daarvoor de volgende vragen:  

• Welke zorg en onderwijsondersteuning is aanwezig op de school?
• Wie levert die zorg en ondersteuning?
• Hoeveel zorg en onderwijsondersteuning is er voor welk kind?
• Hoe wordt die gefinancierd en door wie?  

Bekijk vervolgens of deze zorg en ondersteuning meer gezamenlijk kan worden georganiseerd in plaats van per leerling. Als dat het geval is, dan kan een oza een oplossing zijn voor de onderwijs- en zorgbehoefte van een groep. 

Of er binnen die groep verschillende vormen en niveaus van zorg en ondersteuning nodig zijn, hangt af van de specifieke belemmeringen die kinderen ervaren en hun vaardigheden. Bijvoorbeeld, als kinderen gedragsproblemen hebben in combinatie met een verstandelijke beperking, dan houdt een oza daar rekening mee bij de keuze van het type gedragstrainingen, het tempo en de uitleg.

Voorbeeld: Een plusklas voor jonge leerlingen met gedragsproblemen (7-9 jaar)

Een basisschool heeft een speciale 'veiligestartklas' opgezet voor leerlingen met gedragsproblemen die soms het gevolg zijn van een instabiele thuissituatie. In deze groep krijgen tien leerlingen dagelijks extra aandacht en structuur van een pedagogisch medewerker en een leerkracht. Ze werken aan sociale vaardigheden, leren emoties reguleren en oefenen met samen spelen. Het doel is om de kinderen na verloop van tijd weer volledig te integreren in de reguliere klas met voldoende zelfvertrouwen en stabiliteit. 

Inventarisatiekader

Onderzoek- en adviesbureaus Oberon en DSP hebben samen met professionals een inventarisatiekader gemaakt om alle taken en handelingen in onderwijsondersteuning en zorg in beeld te brengen. Dit overzicht helpt om in beeld te brengen hoeveel leerlingen welk type ondersteuning krijgen, welke en hoeveel professionals daarvoor nodig zijn, wie hun werkgever is, hoe dat gefinancierd wordt en op basis van welke wettelijke grondslag. 

Deze informatie kun je onder andere gebruiken om inzicht te krijgen in de groepssamenstelling, de efficiëntie van de zorg- en onderwijsinzet, en de keuze van methoden en interventies. Ook kan het een basis zijn voor een gesprek over collectieve financiering. 

Onderzoek - Overzicht - Iedereen doet mee

Wat wil je met het oza bereiken? Wil je bijvoorbeeld de ontwikkeling van kinderen versterken, hen voorbereiden op een terugkeer naar regulier onderwijs of hen begeleiden naar een andere vorm van onderwijs of zorg? 

De doelen van het oza kunnen bijvoorbeeld zijn: 

• Het voorbereiden van leerlingen die langere tijd thuis zaten op weer deelnemen aan een schoolse setting.
• Het opbouwen van de onderwijsdeelname voor kinderen met een schoolfobie of -trauma.
• Het doen van een observatie om goed zicht te krijgen op de ontwikkel- en ondersteuningsvragen.
• Het leren omgaan met prikkels in een aangepaste onderwijsomgeving.

Een tool voor het opstellen en aanscherpen van doelen

Omdat de doelen van een oza kunnen variëren, is het belangrijk om ze duidelijk te definiëren en vervolgens in de gaten te houden of je ze ook bereikt. De tool Aan de slag met doelen en indicatoren; meer impact met je onderwijs-zorgarrangement ondersteunt bij het opstellen van doelen en draagt zo aan het leren en verbeteren tijdens het werken in een oza. Dat gaat zo:

• Je begint met het bepalen van de gewenste uitkomsten. Wat willen jullie bereiken?
• Daarna werk je aan het scherp krijgen van de doelen die jullie met het oza nastreven.
• Om erachter te komen of je oza de leerling vooruithelpt, is het belangrijk om de uitkomsten te monitoren. Bereiken jullie met het oza wat jullie willen? En hoe kunnen jullie bijsturen in de gewenste richting? 

Bij het in kaart brengen van de specifieke ondersteuningsbehoeften van kinderen en jongeren kijk je naar:

• hun functioneren: de gebieden waarop leerlingen belemmeringen ervaren, bijvoorbeeld hun cognitieve, sociale, emotionele, motorische of lichamelijke ontwikkeling, maar ook de gebieden waar ze sterk in zijn.
• hun vaardigheden en ontwikkelingsniveau: welke vaardigheden leerlingen wel en niet beheersen, of deze leeftijdsadequaat zijn en hoe ze zich daar verder in kunnen ontwikkelen.
• hun omgeving: de invloed van de omgeving, bijvoorbeeld klasgrootte, wisselingen van leerkrachten, de rol van ouders, deelname aan het familie- en vriendennetwerk, sport, spel en cultuur. Hoe kunnen aanpassingen in de context van de leerlingen bijdragen aan een positieve ontwikkeling? 

Voor het analyseren van collectieve ondersteuningsbehoeften zijn verschillende instrumenten beschikbaar, zoals populatieanalyses en het doelgroepenmodel.

Op basis van de ondersteuningsbehoeften bepaal je in een multidisciplinair overleg welk onderwijs- en zorgaanbod het beste aansluit bij de ontwikkeling van de doelgroep:

• welke leerlijn en onderwijsmethode, maar ook welk tempo en welke vorm van instructie
• welk type zorg, bijvoorbeeld begeleiding, behandeling, persoonlijke verzorging of training
• hoeveel zorg en soort onderwijsondersteuning in aantal uren of dagdelen
• welke expertise van onderwijs- en zorgprofessionals.

In deze fase is het ook belangrijk om alvast zicht te hebben op de manier waarop het oza gefinancierd wordt. De bekostiging van een oza kan complex zijn omdat die vaak uit verschillende bronnen komt en verschillende bekostigingsvormen kent, zoals:

• doelgroepbekostiging: voor een stabiele zorgvraag waarbij collectieve bekostiging past
• individuele maatwerkbekostiging: voor situaties waarin maatwerk noodzakelijk is, bijvoorbeeld voor leerlingen met specifieke behoeften

Meer informatie

Bestuurlijke afspraken maken over bekostiging van een onderwijs-zorgarrangementOrganisatie en financiering van onderwijs-zorgarrangementen

Waar het oza wordt uitgevoerd, hangt van twee dingen af: 

• De functies die het oza vervult. Bijvoorbeeld terugleiden naar het onderwijs, opbouwen binnen het onderwijs of doorleiden binnen het onderwijs. In verband met die functie kan de locatie variëren van reguliere scholen tot speciale scholen of geïntegreerde gebouwen voor onderwijs en zorg.
• de behoeften van de leerlingen: hebben zij bijvoorbeeld een rustruimte, een stille werkruimte of een oefen- of behandelruimte nodig? 

In het streven naar inclusief onderwijs is het belangrijk om te kiezen voor een zo regulier mogelijke plek. Daarvoor moeten de huidige onderwijshuisvestingsnormen wel ruimer opgevat worden. De onderwijsraden en VNG hanteren het Kwaliteitskader Huisvesting. Het ministerie van OCW biedt binnen het experiment OZA onder voorwaarden de mogelijkheid om onderwijs ook buiten een onderwijsinstelling te verzorgen.

Op basis van voorgaande keuzes stel je een businesscase en projectplan op waarin je doelen, doelgroep, ondersteuningsbehoefte, zorgaanbod, bekostiging, rendement en mogelijke besparingen duidelijk beschrijft. Breng daarvoor niet alleen de financiële aspecten in beeld, maar ook de maatschappelijke opbrengsten voor ouders, kinderen, onderwijs en gemeenten. Voorbeelden van maatschappelijke opbrengsten zijn vermindering van administratieve last, doorlooptijd en huisvestingskosten. Geef aan hoe monitoring, evaluatie, leren en verbeteren vorm krijgt.

Leg in een begroting de benodigde middelen, de juridische grondslag, financieringswijze en de financiers vast. Het Stroomschema zorg op school kan helpen om de juiste wettelijke bekostiging en juridische grondslag te vinden. Deze gegevens vormen de basis voor de bestuurlijke afspraken over de bekostiging en voor het contracteren van zorg en onderwijspartners.  

Meer informatie

• Toolbox Proeftuinen OZA (Bmc.nl): over het maken van een projectplan, met aandacht voor de doelgroep en ondersteuningsbehoefte en het maken van een businesscase voor een oza.