Vragen en antwoorden over mediaopvoeding

Met mediaopvoeding leren kinderen bewust, veilig, en gezond omgaan met media. Dit kan over verschillende dingen gaan: bijvoorbeeld hoe je je online gedraagt of wat je moet doen als je iets ziet wat je liever niet wil zien. Maar ook hoe de instellingen op een telefoon werken. 

Lees meer op de pagina Hoe leer ik mijn kind omgaan met media?

Mediaopvoeding hoort bij de dagelijkse opvoeding, omdat kinderen vanaf jongs af aan in aanraking komen met media. Net als in de fysieke wereld hoort het bij opvoeden dat je kinderen helpt omgaan met wat ze in hun leven tegenkomen. Als kinderen leren hoe ze met media omgaan, kunnen ze hier positieve effecten van ondervinden. 

Denk aan leuke sociale contacten, het ontdekken van nieuwe interesses en mogelijkheden om creatief bezig te zijn. Ook helpt mediaopvoeding om kinderen zo weinig mogelijk last te laten hebben van mogelijke negatieve effecten van media, zoals te langdurig mediagebruik en online pestgedrag.

Met mediaopvoeding leren kinderen:

• hun tijd goed verdelen tussen wat ze online en offline doen.
• hoe ze media kunnen gebruiken voor ontspanning en plezier.
• online informatie te vinden en begrijpen. Ze snappen of informatie waar of niet waar is. En welke informatie betrouwbaar is.
• zich respectvol te gedragen waardoor ze op een fijne manier met elkaar online omgaan.
• zo goed mogelijk omgaan met nare ervaringen die ze online kunnen opdoen.

De MediaDiamant bevat tips voor ouders van kinderen tussen 0 tot 18 jaar. Met deze tips kunnen ouders met hun kind praten over mediagebruik. 

Er is nog niet veel onderzoek naar de tijd die kinderen in Nederland aan media besteden. Wel weten we dat media voor veel kinderen en jongeren een steeds grotere rol in hun leven speelt. De volgende cijfers zijn bekend:

• Peuters kijken gemiddeld ruim een uur televisie per dag. Ook besteden ze een half uur per dag aan een touchscreen zoals een tablet of smartphone.
• Kinderen van ongeveer zeven jaar gebruiken gemiddeld ongeveer twee en een half uur per dag televisie, touchscreens en spelcomputers.
• Middelbare scholieren besteden gemiddeld vier uur per dag aan het kijken van series, computeren en gamen. Ook zijn ze ongeveer anderhalf uur per dag aan het communiceren via sociale media. 

Lees meer over schermtijd op de pagina Wat is een goede schermtijd voor mijn kind?

Hoeveel schermtijd kinderen per dag mogen hebben verschilt per kind. Het hangt onder andere af van de leeftijd, de ontwikkelingsfase en het karakter van een kind. Het is daarnaast belangrijk om te kijken naar hoe het met een kind gaat, op school en thuis. Als een kind zich fijn voelt, genoeg vrienden heeft en het op school naar de zin heeft, is af en toe wat meer schermtijd niet zo'n probleem. 

Maar als je merkt dat het kind media steeds meer gaat gebruiken en zich tegelijkertijd steeds minder met andere dingen bezighoudt, dan kan dat een teken zijn dat het kind zich niet fijn voelt. In zo'n situatie is het belangrijker om grenzen te stellen aan het mediagebruik en samen te kijken waar het door komt.

Je kunt het merken wanneer een kind te veel met media bezig is als het zich anders gedraagt dan je gewend bent. Het is bijvoorbeeld erg prikkelbaar, moe, of juist heel erg actief. De verandering kan ook door andere dingen komen. Maar als er naast het mediagebruik weinig is veranderd in het leven van het kind, kan het daaraan liggen. Daarbij gaat het niet alleen om de schermtijd, maar ook om de timing en het soort mediamomenten. 

Een uur filmpjes kijken is bijvoorbeeld anders dan een uur schermtijd verdeeld over de dag. En media gebruiken ter ontspanning na een schooldag is iets anders dan tijdens het eten. Naast de totale hoeveelheid schermtijd is ook de balans tussen online en offline tijd belangrijk. Het is goed om duidelijk met het kind af te spreken wanneer het wel en wanneer het geen media mag gebruiken.  

Verschillende organisaties en landen geven losstaande adviezen over schermtijd voor kinderen. Meestal worden de adviezen aangehouden die de World Health Organization geeft: 

0 jaar: geen schermtijd

1-4 jaar: maximaal 60 minuten verdeeld over de dag

5- 17 jaar: maximaal twee uur per dag 

Lees meer op de pagina Wat is een goede schermtijd voor mijn kind?

Er zijn verschillende manieren om een kind te begeleiden:

Meekijken

Je kijkt van een afstandje mee met het mediagebruik van een kind. Dat betekent dat je niet naast je kind zit, maar wel weet wat het doet. Bijvoorbeeld door mee te kijken welke programma's een kind bekijkt. Of welke apps. Dit heet supervisie. Je kunt ingrijpen zodra je merkt dat een kind met media bezig is die niet past bij de leeftijd.

Samen genieten

Je gebruikt samen met kinderen media. Met als doel plezier en entertainment. Bijvoorbeeld samen een film kijken. Door samen media te gebruiken kom je er meer achter wat een kind voor interesses heeft. En ook kun je een kind meteen helpen als het iets niet begrijpt. Maar het is vooral leuk en ontspannen om samen met een kind te doen.

Stimuleren

Je stimuleert het mediagebruik van een kind actief: je geeft uitleg en helpt het kind terwijl het media gebruikt. Je vertelt bijvoorbeeld tijdens het filmkijken dat er speciale effecten worden gebruikt. Of je legt uit dat een influencer geld krijgt om reclame te maken voor een product. Kinderen leren kritisch naar media kijken door er samen over te praten en te begrijpen hoe media werken. Ze leren dat niet alles echt is wat ze zien en horen. 

Stoppen

Je maakt afspraken over wanneer en hoe lang een kind media mag gebruiken. 

Ouders gebruiken deze vormen van begeleiding vaak door elkaar. Er is geen perfecte manier om een kind te begeleiden bij mediagebruik. Wel is het belangrijk om aan te sluiten bij de behoeftes en leeftijd van een kind. Het stoppen van mediagebruik is bijvoorbeeld effectiever bij jonge kinderen. Terwijl je bij oudere kinderen beter samen afspraken kunt maken over mediagebruik. 

Wees je er daarnaast van bewust dat je als ouder of begeleider een voorbeeldrol hebt. Kinderen kijken naar hoe jij media gebruikt. Dit kunnen ze overnemen. 

In de toolbox mediaopvoeding vind je meer informatie per leeftijdscategorie over het begeleiden van kinderen bij mediagebruik.

Mediagebruik kan kinderen verschillende voordelen bieden. Bijvoorbeeld:

Leren

Er zijn veel platforms, apps en programma's waarvan kinderen kunnen leren. Zo toont onderzoek aan dat het aanbieden hiervan op scholen een positief effect heeft op de cognitieve ontwikkeling van kinderen.

Contact met anderen

Mediagebruik biedt jongeren de kans om op een laagdrempelige manier contact met anderen te oefenen. Goede sociale relaties versterken de manier waarop jongeren naar zichzelf kijken.

Vaardigheden

Door mediagebruik kunnen kinderen handiger worden in dingen. Zo kunnen kinderen met bepaalde games bijvoorbeeld leren hoe ze problemen oplossen. 

Over zichzelf leren praten

Jongeren kunnen bij media hun gedachtes, gevoelens en ideeën delen. 

De voordelen van mediagebruik verschillen per kind. Dit hangt onder andere af van:

• het kind zelf.
• de tijd die het op sociale media besteedt.
• de soorten media die het gebruikt.
• Wanneer, waar en waarvoor media gebruikt wordt. Gebruiken kinderen media bijvoorbeeld alleen of samen met vrienden? Om iets te leren of om te ontspannen? En zijn ze er thuis of op school mee bezig? Deze verschillen zorgen ook voor verschillende effecten. We noemen dit de context waarin media gebruikt wordt.

Ook is een gezonde balans tussen online en offline tijd belangrijk. 

De nadelen van mediagebruik verschillen per kind. Dit hangt van allerlei dingen af. Zoals:

• het kind zelf.
• de tijd die kinderen op sociale media besteden.
• de soorten media die ze gebruiken.
• Wanneer, waar en waarvoor ze het gebruiken. Als kinderen media vooral gebruiken in hun eentje en als een manier om zich af te sluiten van de rest van de wereld, heeft dat een heel ander effect dan wanneer ze media gebruiken om contact te maken met anderen.

Door deze verschillen is het lastig om duidelijke conclusies te trekken over de nadelen van mediagebruik. We weten wel dat mediagebruik voor sommige kinderen invloed heeft op:

De lichamelijke gezondheid

Veel tijd besteden aan media kan betekenen dat een kind minder tijd heeft voor activiteiten zoals spelen en sporten. Hierdoor krijgt een kind minder beweging. Dat kan zorgen voor overgewicht. Ook kan mediagebruik ervoor zorgen dat kinderen later gaan slapen. Ook kunnen kinderen er minder goed door slapen. 

De mentale gezondheid

Op sociale media kunnen kinderen soms dingen zien die niet echt zijn. Ze kunnen ook zichzelf gaan vergelijken met anderen. Bijvoorbeeld hun uiterlijk. Dit kan een negatieve invloed hebben op hoe een kind zichzelf ziet. Ook zijn er onderzoeken die een verband zien tussen sociale media en eenzaamheid. De vraag is alleen of kinderen zich slechter voelen door het mediagebruik, of dat ze meer media gebruiken omdat ze zich slecht voelen. Er is nog geen duidelijk bewijs gevonden dat sociale media de oorzaak zijn van bijvoorbeeld depressieve gedachtes. 

Aandacht

Veel mediagebruik kan invloed hebben op de aandacht en concentratie van een kind. Vooral wanneer een kind al jong veel media gebruikt waarbij het niet zelf iets hoef te doen, of hoeft te reageren. Zoals video's kijken. Als een kind wel actief meedoet bij het mediagebruik is de invloed op aandacht en concentratie minder. Zoals apps waarbij kinderen kunnen leren. 

Om de nadelen van mediagebruik te verkleinen, is het belangrijk dat kinderen worden begeleid bij hun mediagebruik. Door kinderen mediawijs te maken, leren ze kritisch te kijken naar media en hun mediagebruik. Op onze website vind je meer informatie over omgaan met media en verantwoord mediagebruik. 

Er zijn risico's bij het gebruik van internet en sociale media. Zoals nepnieuws en online pestgedrag. Om een kind hierop voor te bereiden kun je de volgende dingen doen:

Praat over mediagebruik

Luister naar een kind en stel vragen. Wees niet beschuldigend. Laat een kind zelf nadenken. Laat een kind ook weten dat het altijd bij jou terecht kan, ook als het denkt dat het iets fout heeft gedaan. 

Leer samen kritisch kijken

Leg bijvoorbeeld uit dat posts met reclame meestal te herkennen zijn aan de hastags #spon of #ad. Bespreek dat niet elke bron betrouwbaar is. En dat niet alles wat online staat ook de werkelijkheid is.

Maak afspraken over veilig mediagebruik

Vertel bijvoorbeeld dat je persoonlijke gegevens niet met anderen deelt. Zoals wachtwoorden. Op onze site vind je meer informatie en tips over influencers, nepnieuws en afspraken maken over mediagebruik.

Kinderen met een verstandelijke beperking kunnen hetzelfde worden begeleid in hun mediagebruik als kinderen zonder beperking. Wel kan een kind met een verstandelijke beperking andere behoeften of uitdagingen hebben dan een kind van dezelfde leeftijd zonder verstandelijke beperking. Het bedienen van media kan bijvoorbeeld lastiger zijn, en de behoefte aan bepaalde vormen van media ligt misschien op een heel ander leeftijdsniveau. 

Zo kun je daar rekening mee houden:

• Besteed al aandacht aan mediawijsheid van jongs af aan.
• Stem de begeleiding af op het kind. Houd bij het kiezen van geschikte media bijvoorbeeld rekening met de cognitieve ontwikkelingsleeftijd van een kind, niet alleen met de kalenderleeftijd. Bekijk op wat voor media het kind goed reageert en ga er niet vanuit dat het dezelfde dingen als andere kinderen leuk vindt.
• Ook kinderen met een beperking ervaren voor- en nadelen bij mediagebruik. Enerzijds biedt mediagebruik hun de mogelijkheid om op een laagdrempelige manier contact te leggen met anderen, waar dat bijvoorbeeld met taal moeilijker voor ze kan zijn. Anderzijds kunnen ze ook kwetsbaarder zijn voor de negatieve effecten, omdat ze nog minder zelfstandig in hun mediagebruik kunnen zijn.
• Om kinderen met een beperking te beschermen, kan een logische reactie zijn om mediagebruik te verbieden. Het praten over mediagebruik is echter belangrijk. Dit kan namelijk preventief werken. Door samen over media te praten, leren kinderen kritisch naar media kijken. Voor kinderen met een beperking is dit minstens zo belangrijk, omdat zij in sommige gevallen de gevaren minder duidelijk zien.

Meer informatie

Tools (Leukeronline.nl)Digitale inclusie (Landelijk Kenniscentrum LVB)

Het is op dit moment niet te zeggen of sociale media nu goed of slecht zijn voor kinderen. Sommige onderzoeken zeggen dat jongeren zich gelukkiger voelen door sociale media. Andere onderzoeken laten juist zien dat jongeren meer depressieve gedachten kunnen hebben door sociale media. 

De effecten hangen onder andere af van het kind zelf, de tijd die het op sociale media besteedt, de soorten media die het gebruikt en de situatie. Media kunnen bijvoorbeeld andere effecten hebben op een kind dat veel stress ervaart, moeite heeft op school en weinig contact heeft met leeftijdsgenootjes, dan bij een kind dat zich goed voelt, gezond is en veel andere activiteiten onderneemt naast het gebruiken van media.  

Maak je je zorgen om de mentale gezondheid van een kind? Praat er dan mee. Sociale mediagebruik hoeft niet altijd de oorzaak te zijn. Vaak is het een manier om niet te hoeven nadenken over zorgen of problemen. Op de pagina Mijn kind voelt zich niet fijn lees je meer over praten met een kind als het zich niet fijn voelt.  

• American College of Pediatricians (2016). The Impact of Media Use and Screen Time on Children, Adolescents, and Families.
• Appel, M., C. Marker & T. Gnambs, T. (2020). Are Social Media Ruining Our Lives? A Review of Meta-Analytic Evidence. Review of General Psychology, jaargang 24, nummer 1, p. 60–74.
• Beyens, I., P.M. Valkenburg & J. Taylor Piotrowski (2018). Screen media use and ADHD-related behaviors: Four decades of research, Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America (PNAS), October 2, 2018 jaargang 115, nummer 40, p. 9875-9881.
• Boer, M., S. van Dorsselaer, M. de Looze, S. de Roos e.a. (2022). HBSC 2021. Gezondheid en welzijn van jongeren in Nederland. Universiteit Utrecht, Trimbos instituut, Sociaal en Cultureel Planbureau.
• Bowler, J., & P. Bourke, P. (2019). Facebook use and sleep quality: Light interacts with socially induced alertness. British Journal of Psychology, jaargang 110, nummer 3, p. 519-529.
• De Poot, S., M.W. Harskamp-Van Ginkel, T.G.M. Vrijkotte (2022). Digitale-mediagebruik en slaap bij jongeren. Verband tussen regels en de slaap. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. 166:D6618.
• Griffioen, N., A. Lichtwarck-Aschoff, M. van Rooij & I. Granic (2021). From Wellbeing to Social Media and Back: A Multi-Method Approach to Assessing the Bi-Directional Relationship Between Wellbeing and Social Media Use. Frontiers in psychology, 12, [789302].
• MediaDiamant (Mediawijsheid.nl)
• Licht Verstandelijk Beperkt en Ontwikkelingskansen in het kader van Sociale Mediawijsheid (Uu.nl)
• Monitor Mediagebruik 7-12 jaar (Netwerkmediawijsheid.nl)
• Naslund, J. A., A. Bondre, J. Torous & K.A. Aschbrenner (2020). Social media and mental health: benefits, risks, and opportunities for research and practice. Journal of technology in behavioral science, jaargang 5, nummer 3, p. 245-257.
• Netwerk Mediawijsheid (2022). Iene Miene mediamonitor 2022.
• Nikkelen, S.W., P.M. Valkenburg, M. Huizinga & B.J. Bushman (2014). Media use and ADHD-related behaviors in children and adolescents: A meta-analysis. Developmental Psychology, jaargang 50, nummer 9, p. 2228–41.
• Nikken, P., & M. Schols (2015). How and why parents guide the media use of young children. Journal of Child and Family Studies, jaargang 24, nummer 11, p. 3423–3435.
• Tuijnman, A. & P. Nikken (2023). Verdiepend Onderzoek Iene Miene Media (Netwerk Mediawijsheid)
• Valkenburg, P. M., & J.T. Piotrowski (2017). Plugged In: How Media Attract and Affect Youth. Yale University Press.
• Van der Schuur, W. A., S.E. Baumgartner & S.R. Sumter, S. R. (2019). Social Media Use, Social Media Stress, and Sleep: Examining Cross-Sectional and Longitudinal Relationships in Adolescents. Health Communication, jaargang 34, nummer 5, p. 552-559.
• Nikken, P., & M. Schols, M. (2015). How and why parents guide the media use of young children. Journal of child and family studies, jaargang 24, nummer 11, p. 3423-3435.