Uitdagingen in de samenleving voor het welbevinden van kinderen en jongeren

Uitdagingen in de samenleving

Met de meeste kinderen en jongeren in Nederland gaat het goed. Tegelijkertijd zien we sinds de afgelopen jaren een daling in het mentaal welbevinden van kinderen en jongeren. Ook wordt er veel jeugdhulp gebruikt en zijn er lange wachtlijsten. Inmiddels maakt 1 op de 7 kinderen en jongeren gebruik van jeugdhulp, variërend van kortdurende ondersteuning tot langdurige zorg. Dit aantal dreigt te stijgen.

Dat zoveel kinderen en jongeren aangeven dat het niet goed gaat, vraagt aandacht. Het is niet alleen een persoonlijk probleem van hen, maar ook van de wereld waarin ze opgroeien. Want in de samenleving zijn verschillende uitdagingen die het welbevinden van kinderen en jongeren negatief beïnvloeden. Deze uitdagingen hebben niet op iedereen evenveel invloed. Bij sommige jongeren zien we een stapeling van problemen door verschillende uitdagingen, terwijl het met andere jongeren heel goed gaat. Het is daarom belangrijk naar het samenspel van uitdagingen te kijken.

Discriminatie en sociale ongelijkheid

Sommige groepen kinderen en jongeren in de samenleving hebben structureel minder kansen, bijvoorbeeld op de arbeidsmarkt of in hun opleidingsmogelijkheden. Dit komt door discriminatie en sociale ongelijkheid. Het ervaren van discriminatie en uitsluiting tast het welbevinden en veerkracht aan. Wil je weten hoe je discriminatie kunt beperken? Bekijk dan de pagina Hoe pak je discriminatie aan?

Financiële uitdagingen

Opgroeien in armoede heeft aanzienlijke gevolgen voor het welbevinden van kinderen tot ver in hun volwassenheid. Bijvoorbeeld door een gebrek aan toekomstperspectief. Armoede heeft ook effect op de opvoeders. De mate waarin zij stress ervaren door de armoede beïnvloedt in hoeverre zij er kunnen zijn voor hun kinderen. Ondersteuning van gezinnen kan veel problemen verzachten.

Prestatiedruk

Kinderen en jongeren geven aan dat ze steeds meer schoolstress en prestatiedruk ervaren. Korte en motiverende stress is niet schadelijk, maar langdurige stress wel. Het ervaren van langdurige stress en druk heeft een negatieve invloed op welbevinden en veerkracht. Het wordt daardoor ook steeds moeilijker om erbovenop te komen.

De oplossing voor prestatiedruk wordt vaak gezocht bij het kind zelf, maar dit is niet terecht. Uit onderzoek blijkt dat de oorzaken voor prestatiedruk vooral te maken hebben met maatschappelijke trends, zoals de eenzijdige focus op hoge schoolcijfers. Lees meer bij Verminderen van prestatiedruk in het onderwijs.

Actualiteiten

Kinderen en jongeren kunnen somber worden door actualiteiten over onder meer klimaatverandering en oorlog. Ook kunnen ze hierdoor een gebrek aan toekomstperspectief ervaren, terwijl ze er zelf niets aan kunnen doen. Er zijn voor opvoeders meerdere manieren om met kinderen te praten over ingrijpende gebeurtenissen.

Sociale media

Het effect van sociale media op jongeren is afhankelijk van wat ze er precies mee doen. En de hoeveelheid tijd dat ze het gebruiken. Sociale media hebben positieve effecten als kinderen en jongeren ze gebruiken om gelijkgestemden te vinden en hun sociale contacten te onderhouden. Maar er zijn ook negatieve effecten bij overmatig en passief gebruik. Dit komt onder meer door de nadruk op het vergelijken van jezelf met anderen, en het verslavende effect van de prikkels en algoritmes. Te veel gebruik van sociale media zorgt ervoor dat jongeren minder tijd hebben om andere dingen te doen, zoals bewegen, afspreken met vrienden en slapen. Dit heeft een negatief effect op hun welbevinden. In de Toolbox Mediaopvoeding lees je hoe je kinderen en jongeren bij hun mediagebruik kunt begeleiden.

Coronatijd

Tijdens de coronatijd konden kinderen en jongeren niet naar school. Ook hadden ze veel minder fysiek contact met vrienden en leeftijdsgenoten. Dit heeft invloed gehad op hun ontwikkeling en mentaal welbevinden. Deze invloed was niet voor iedereen hetzelfde. Met name jongeren met een klein sociaal vangnet met wie het al niet goed ging, kunnen langdurig last hebben van mentale problemen.

Individueel opvoeden

De samenleving is op meerdere manieren geïndividualiseerd. Ook het opvoeden van kinderen gebeurt steeds meer alleen. Opvoeders hebben het gevoel er alleen voor te staan. Ze denken dat ze de enigen zijn die bepaalde opvoedproblemen ervaren, terwijl dit vaak niet zo is. Als het goed gaat met ouders, als ze vertrouwen hebben in hun eigen opvoeding en zich gesteund voelen, heeft dit ook een positieve invloed op het welzijn van kinderen. Meer hierover lees je bij Het welbevinden van ouders ondersteunen als professional.

Maakbaarheidsdenken

Hoe de samenleving denkt over kinderen en jongeren heeft invloed op de manier waarop mensen met hen omgaan. Al langere tijd heerst in het Nederland het 'maakbaarheidsdenken': het idee dat mensen volledig in controle zijn over hoe zij zich voelen en hoe hun leven verloopt. Mensen zouden individueel verantwoordelijk voor hun eigen succes. En bij falen moeten ze hun problemen ook zelf oplossen. Dit maakbaarheidsdenken is terug te zien in een verminderde tolerantie voor kinderen en jongeren die 'afwijken van de norm'. De oorzaak wordt geregeld neergelegd bij kinderen. Dit leidt tot verhoogd medicijngebruik bij kinderen en jongeren, terwijl er minder aandacht is voor omgevingsfactoren.

Het maakbaarheidsdenken kan ook leiden tot opvoedonzekerheid. Ouders trekken sneller aan de bel voor jeugdhulp om de problemen van hun kinderen op te lossen. Door de nadruk te leggen op het wegwerken van gedrag dat wordt gezien als ongewenst in deze maatschappij, blijft er weinig ruimte over voor kinderen en jongeren om te zijn wie ze zijn. Zo is er minder ruimte om fouten te maken en te experimenteren, terwijl dit een belangrijk en normaal deel is van hun ontwikkeling.

Te veel aandacht voor mentaal welbevinden?

Er is veel aandacht voor mentale problemen bij jongeren. Het is goed dat erover gesproken wordt, want een taboe op mentale problemen is schadelijk. Tegelijk moeten problemen niet groter gemaakt worden dan ze zijn, of te veel eenzijdige aandacht krijgen. Want deze negatieve focus kan mentale problemen juist versterken. Meer informatie vind je op de pagina Aandacht voor mentale problemen bij jongeren: de juiste balans.