Logo voor Nederlands Jeugdinstituut, link naar homepagina
Onderwerp
Onderwijs-zorgarrangementen

Wanneer is een onderwijs-zorgarrangement effectief?

Een onderwijs-zorgarrangement (oza) is altijd afgestemd op de ondersteuningsbehoefte van een leerling of een groep leerlingen. Hoe zorg je ervoor dat je een oza effectief inzet? Met andere woorden: met welke werkzame elementen kun je rekening houden bij het ontwikkelen en uitvoeren van oza's?

12 werkzame elementen van een oza

Op basis van kennis en praktijkervaringen zijn voor een oza twaalf werkzame elementen te onderscheiden:

1. Urgentiebesef

Een gevoel van urgentie zet mensen in beweging. Vaak begint dat niet met een projectplan, maar met een kind of jongere met een hulpvraag. Je wakkert de urgentie om iets te doen aan door de hulpvraag en situatie van een kind of een groep kinderen duidelijk te maken en uit te leggen wat er geregeld moet worden. Als je daarna alle betrokken partijen er bewust van maakt dat de situatie urgent is, ontstaat de bereidheid om de situatie aan te pakken.

We realiseerden ons: het onderwijs schiet hier tekort, we hebben zorgexpertise nodig om deze kinderen op school te kunnen houden.

2. Gezamenlijke ambitie en leidende principes

Een gezamenlijke ambitie en gedeelde leidende principes zorgen ervoor dat iedereen die bij een oza betrokken is, op dezelfde golflengte zit en zich er verantwoordelijk voor voelt. Dit helpt in het gezamenlijke gesprek over de invulling en organisatie van een oza.

Leerkrachten moesten wennen aan de hulpverleners binnen de school. Dat kostte tijd en aandacht, en vroeg om een visie over hoe we rondom het kind samenwerken.

3. Partnerschap met ouders

Nauwe samenwerking met ouders is belangrijk voor het slagen van een oza. Die samenwerking bestaat niet alleen uit praktische afspraken en leidende principes, maar vraagt om echt partnerschap met ouders.

Wij zoeken voortdurend de samenwerking met ouders, vanuit gelijkwaardigheid en erkenning van elkaars expertise. Zonder goede samenwerking met ouders kunnen wij veel minder succes behalen.

4. Erkenning van expertise en belangen

Goede samenwerking is gebaat bij openheid over de belangen en behoeften van alle samenwerkingspartijen. Net als het erkennen van ieders expertise en rol en het zoeken naar manieren om elkaar daarin te versterken. Zo kan iedereen vanuit eigen expertise bijdragen aan het belang van kinderen of jongeren.

De samenwerking met de zorg gebeurt op basis van gelijkwaardigheid. Het is niet zo dat de school vraagt en de zorg maar moet draaien. De zorgorganisatie zit als een gelijkwaardige partner in de klas.

5. Ruimte en mandaat voor professionals

Professionals hebben in de uitvoering van een oza behoefte aan ruimte, vertrouwen en mandaat om te doen wat nodig is voor de doelgroep. Gezamenlijk ontwikkelen zij het aanbod en het programma. Bestuurders en managers sturen daarbij op kaders, randvoorwaarden en doelen. Ook geven zij professionals ruimte, vertrouwen en mandaat. Daardoor kunnen professionals doen wat nodig is voor de leerlingen.

We zijn in het diepe gegooid, maar eigenlijk was dat heel fijn. Zo konden we met elkaar dingen gaan ontdekken. We kregen veel vrijheid en steeds werd gezegd: als jullie denken dat het nodig is, dan mag het.

6. Data als basis voor een goed gesprek

Het gebruik van lokale of regionale data is nodig om de situatie en behoeften van de doelgroep scherp te krijgen. Vervolgens is het belangrijk dat de samenwerkingspartners met elkaar in gesprek gaan om de data te duiden. Dat geeft inzicht in wat er nodig is en vormt vaak de basis voor de inrichting van een oza.

Bij het bepalen van doelgroep en financiën hebben we data van gemeenten over de jeugdhulp gekoppeld aan data over de schoolpopulaties. De analyse van deze data heeft een aanzet gegeven voor de ontwikkeling van de oza.

7. Bewustzijn over maatschappelijke kosten en baten

Om alle benodigde partijen mee te krijgen in het realiseren van een oza helpt het als iedereen zich bewust is van de maatschappelijke kosten en baten van onderwijs-zorgarrangementen. Door die in kaart te brengen en er heldere gesprekken over te voeren, ontstaat een gedeeld bewustzijn van wat het oza oplevert op de korte, middellange en lange termijn. Zowel financieel, voor de leerling of groep leerlingen als voor de samenleving als geheel. 

In de gesprekken hebben we ook het alternatief geschetst: als we dit arrangement niet opzetten, kunnen deze kinderen niet naar school. Dan zitten ze thuis, wat niemand wil. Of ze krijgen een indicatie voor het kinderdagcentrum, wat de gemeente veel geld kost.

8. Brede visie op ontwikkeling

Kinderen en jongeren ontwikkelen zich op veel verschillende gebieden. Op het ene gebied sneller dan op het andere. Door aan te sluiten bij de ontwikkeling, zowel emotioneel als cognitief en communicatief, zorg je ervoor dat een kind of jongere gaat floreren. 

Wij wachten op dat moment, en daarin willen wij stimuleren. Wij hebben niet op van tevoren bij een kind dat binnenkomt een idee welke kant dat kind uitgaat.

9. Gedeelde methodieken

Het werken met dezelfde methodieken door professionals uit zowel onderwijs als zorg, blijkt in de praktijk bij te dragen aan het positieve effect van een oza. Door gezamenlijke scholing in deze methodieken merken professionals ook dat ze meer dezelfde taal gaan spreken.

Doordat we op dezelfde manier werken, zijn het steeds minder twee werelden. Het grijze gebied ertussen wordt steeds meer gedicht.

10. Interprofessionele samenwerking

Bij interprofessionele samenwerking streven professionals met expertises op het gebied van onderwijs, jeugdhulp en zorg ernaar om alle benodigde hulp op maat aan te bieden. Iedereen draagt daaraan bij vanuit de eigen rol en verantwoordelijkheid. Tijdens intervisiemomenten reflecteer je op ieders inbreng en de samenhang daartussen. Zo leer je samen en is het delen van expertise ook buiten het oza waardevol voor de samenwerkende organisaties.

Interprofessioneel samenwerken voor een oza

Door de inzet van medewerkers uit het onderwijs hebben we nu op het kinderdagcentrum meer onderwijsvaardigheden in huis. Ook de kinderen die niet naar school kunnen, ontwikkelen zich daardoor beter.

11. Zicht op impact

Voor de doorontwikkeling van het oza is het belangrijk zicht te hebben op de impact ervan. Wat is het directe resultaat dat je wilt bereiken voor de leerling, de groep, het gezin of zelfs de school? Deze uitkomst wil je kunnen volgen. Door hierover goede gesprekken te voeren kun je de invulling van de oza blijven aanscherpen.

Doordat docenten veel leren van de collega's uit de zorg, komen ze weer toe aan hun belangrijkste taak: onderwijs geven. Het is rustiger in de klas en op de gang, en er zijn minder incidenten.

12. Lerend ontwikkelen

Onderwijs-zorgarrangementen worden al doende in de praktijk ontwikkeld. In kleine stappen en met vallen en opstaan. Daarbij helpt het als je regelmatig reflecteert op de voortgang en de behoeften van de doelgroep en de samenwerking. Samenwerkingspartners kunnen hiervan leren en tot een beter passende aanpak komen.

Aan het begin besloten we: we gaan niet ellenlang vergaderen, maar we gaan gewoon pionieren.

Meer informatie

Bindende afsprakenKwaliteitskompas | 0A. Gezamenlijk belangVorm geven aan de samenwerking tussen onderwijs en zorg

Bronnen

Handreiking met gesprekskader voor onderwijs-zorgarrangementen (Metandereogen.nl) 

Lees ook

Alle pagina's over onderwijs-zorgarrangementen

Eva de Jong

Vragen? Neem contact op met:

Eva de Jong

senior inhoudsdeskundige Kwaliteit, beleid en monitoring
e.dejong [at] nji.nl