Verkenning NJi: gezagsbeëindigende maatregel kan grote impact hebben

Wat is bekend over de gevolgen van gezagsbeëindiging voor kinderen en gezinnen?

Anne Addink: 'Heel weinig. En dat is best gek, want het is een ingrijpende maatregel. Vandaar dat het Ondersteuningsteam Uithuisplaatsingen Toeslagenaffaire het NJi vroeg om hier meer zicht op te krijgen. Daar is een eerste verkenning uit voortgekomen.'

Kun je wat vertellen over de impact van de maatregel?

'We zien dat de impact vooral op ouders groot is. Dat gaven niet alleen de ouders zelf aan, maar ook de geïnterviewde jongeren, jeugdbeschermers en gedragswetenschappers. Voor ouders is het ingrijpend als hun kind niet thuis kan opgroeien. Het is dan heel moeilijk om ook nog de formele status als ouder in het leven van hun kind te verliezen. Ik sprak een moeder die zich zo schaamde, dat ze haar familie niet heeft verteld dat ze geen gezag meer heeft. Ze voelde dat ze als moeder had gefaald. Ouders ervaren een sterk gevoel van onmacht, verlies en rouw. Dat gevoel heeft gevolgen voor de relatie met hun kinderen. Ouders trekken zich bijvoorbeeld terug, of laten hun kind volledig los. Ook kan de samenwerking met de jeugdbeschermer veranderen en moeilijker worden.'

Hoe ervaren ouders en kinderen de besluitvorming rond de gezagsbeëindigende maatregel?

'Uit de verkenning komt naar voren dat zij de besluitvorming heel anders ervaren dan jeugdbeschermers. Voor ouders en kinderen is het een enorm ingrijpend besluit dat niet in één keer te bevatten is. Het verlies van gezag speelt een blijvende rol in hun leven. Vaak kunnen ze niet meteen alle consequenties overzien. Een gesprek met de jeugdbeschermer maakt niet dat zo'n besluit in één keer duidelijk is en geaccepteerd wordt. Jeugdbeschermer ervaren dat anders. Zij hebben meestal de indruk dat ze het besluit goed met de ouders bespreken. Laat ik vooropstellen: de intenties van jeugdbeschermers zijn natuurlijk goed. Maar het helpt als ze zich bewust zijn van de impact op kinderen en ouders.'

Wat kunnen jeugdbeschermers doen om de samenwerking met ouders te verbeteren?

'De oorzaak voor een moeilijke samenwerking wordt nu snel bij de ouders gezocht. Factoren rond kind en gezin worden afgewogen, terwijl de rol van de jeugdbeschermer vaak buiten beeld blijft. Het is belangrijk dat jeugdbeschermers beseffen dat ze zelf een factor zijn in de situatie van een gezin. Wat speelt er in het contact? Hoe verliep de samenwerking met eerdere hulpverleners? Voelen ouders angst of achterdocht als ze met jeugdbescherming te maken hebben?'

Kun je een voorzichtige conclusie trekken op basis van de verkenning?

'Een conclusie trekken is te voorbarig. Maar uit de literatuur en interviews komen wel signalen naar voren dat het goed is om meer aandacht te hebben voor de gezagsbeëindigende maatregel en de impact op gezinnen. Is die maatregel eigenlijk wel passend? Ook erkennen jeugdbeschermers dat deze groep kinderen en ouders wat makkelijk ondergesneeuwd worden: de crisis is er vanaf, de kinderen zijn uit huis geplaatst, en het is niet meer de bedoeling dat ze terugkeren naar huis. Daardoor is er minder oog voor hen. Terwijl je juist zou verwachten dat er heel veel aandacht is voor deze kinderen. Want deze kinderen zijn volledig afhankelijk van de jeugdbeschermer. Eén van de kinderen die ik interviewde, zei: "Het is wel gek dat iemand die je helemaal niet kent alles over je te zeggen heeft."'

Hoe nu verder, na deze verkenning?

'De verkenning is bedoeld om aandacht te vragen voor gezinnen die te maken hebben met gezagsbeëindiging. En om verder in gesprek te gaan over de bevindingen. Wat vinden betrokken organisaties, jongeren, ouders en pleegouders van de bevindingen? Herkennen ze de resultaten? Wat valt op? Er is dus allereerst meer onderzoek nodig naar de gevolgen van gezagsbeëindiging. En tegelijkertijd moet de gezagsbeëindigende maatregel zo min mogelijk ingezet worden.'

Wat is daarvoor nodig?

'Allereerst moeten uithuisplaatsingen zoveel mogelijk voorkomen worden. Het opbouwen van een samenwerkingsrelatie met het gezin speelt hierin een centrale rol. Vaak ontbreekt een gedeelde verklarende analyse in de dossiers van kinderen die uit huis geplaatst zijn. Terwijl zo'n gedeelde analyse helpt om te begrijpen welke problemen een gezin heeft en hoe die met elkaar samenhangen. Het is belangrijk om deze analyse te maken samen met het gezin, hun netwerk, school en andere professionals. En te evalueren wat eerdere hulp heeft opgeleverd en te reflecteren op de rol van de hulpverlening. Ook is het van belang om samen doelen te stellen voor de behandeling, en integrale gezinshulp in te zetten. Dat betekent dat alle gezinsleden samenhangende en passende hulp die goed op elkaar afgestemd is.'

En wat nou als uithuisplaatsing onvermijdelijk is?

'Dan is het van belang om gericht te werken aan het terugkeren naar huis. Want het doel van de hulp is altijd dat het kind weer terug naar huis kan als dat veilig en haalbaar is. De richtlijn Uithuisplaatsing en terugplaatsing en de handreiking Mijn Thuis geven daar handvatten voor. Bijvoorbeeld dat contact met alle betrokkenen van belang is om een goed beeld van de thuissituatie te krijgen. En dat het gezin voor, tijdens en na de terugkeer van het kind voldoende ondersteuning en passende hulp krijgt. Maar in de praktijk kan dit lastig zijn. Op dit moment gebeurt het dan ook te weinig dat kinderen weer terug naar huis kunnen.'