Leren transformeren: vragen, dilemma's en inzichten van bestuurders

Het is zoeken naar manieren om effectief samen te werken in een veranderend speelveld. Niet alleen in mooie abstracte toverwoorden, maar door het elke dag te laten zien, door het te doen.

Hoe houd je vast aan je idealen zonder naïef te zijn? En hoe ga je om met verschillen in tempo en visie binnen samenwerkingen? Wanneer helpt persoonlijke geraaktheid en wanneer blokkeert het?

Echte dialoog ontbreekt vaak nog. Organisaties reageren verschillend op spanningen. Hoewel deze spanningen vaak samengaan met complexe vraagstukken, verdragen organisaties ze slecht. Dit veroorzaakt stagnatie. Het bestaansrecht van de eigen organisatie of behandelvorm wordt paradoxaal genoeg leidend in de gesprekken, terwijl de ambitie gericht is op de optimale inzet van ieders expertise ten behoeve van kinderen en gezinnen.

Als in een proces waarin je je stinkende best doet, besluiten worden genomen waardoor jouw morele bodem bereikt wordt, wat doe je dan? Blijf je verbinden of verbreek je de samenwerking? En wat is dan de boodschap naar kinderen en gezinnen, en de burger?

Hoe moreel competent ervaar je jezelf eigenlijk? Op basis van welke kernwaarden maak jij je afwegingen? Hoe integer ben jij daarin? En als het spannend wordt? Besteed jij jouw tijd aan de goede dingen als je kijkt naar de ambitie waar je aan werkt?

Geld domineert vaak het gesprek. Hoe houd je de focus op kinderen en gezinnen, en waar vind je steun als je het anders wilt doen?

Transformatie vraagt om 'over de eigen schaduw stappen': het overstijgen van eigen belangen, luisteren, en bijdragen aan iets groters dan jezelf. Hoe doe je dat?

Leidinggeven aan transformatie raakt persoonlijk functioneren en welzijn. Schuivende panelen in het jeugdlandschap beïnvloeden hoe bestuurders worden gezien in relatie tot hun opdracht. Zij dragen de toekomst van het huidige falende systeem op hun schouders en soms leiden zij organisaties die men liever niet of in ieder geval niet meer in deze omvang ziet. 

Gemeenten bepalen grotendeels de spelregels, al zijn zij ook gebonden aan landelijke sturing. De ambitie van gemeenten en uitvoeringsorganisaties is een gezamenlijke, in ieder geval op papier. Tegelijkertijd zorgen de spelregels en de manier waarop deze tot stand komen en geoperationaliseerd worden voor heel verschillende dynamieken binnen hetzelfde speelveld. In dat speelveld zijn persoonlijke en morele dilemma's eerder regel dan uitzondering.

Het is ingewikkeld om te laveren tussen verantwoordelijkheid voor collectieve transformatie en trouw te blijven aan cultuur, belangen, expertise en gedachtegoed van je organisatie. Bestuurlijk wordt vaak gesproken in abstracte 'tovertermen', terwijl concretisering in de praktijk lastig is en soms vermeden wordt. Die vrijblijvendheid biedt comfort, want de status quo blijft bestaan.

Bij crises of grote risico's neigen gemeenten naar een risicoregelreflex; aanbieders stellen hun opdracht en lijfsbehoud centraal. Deze dynamieken helpen transformatie niet en zorgen voor ongemak. De raad van toezicht en gemeenteraad kunnen bijdragen aan het doorbreken van patronen. Ook dat vraagt verdieping en reflectie op hun rol in de transformatie.

Gezamenlijk verantwoordelijkheid dragen voor ambitie, opgaven en schaarste biedt ruimte om niet alleen op geld te sturen, maar ook op alternatieve sturingselementen die inzicht geven in de ontwikkeling van de transformatie. Zo wordt voorkomen dat het middel een doel op zich wordt. College, wethouders en raadsleden moeten bijdragen aan een andere verantwoordingssystematiek richting het Rijk.

Aanbieders en gemeenten kunnen elkaar meer helpen om te gaan sturen op sociale impact. Sturing op sociale impact is nodig, want het ontbreken daarvan leidt tot aanbod dat niet altijd aansluit bij ambitie en opgaven. Innovatie wordt vaak gezien als element van transformatie, maar is nu nog vaker optimalisatie die de status quo versterkt. Gemeenten en aanbieders kunnen samen bouwen aan een context die transformatie ondersteunt, ieder met een eigen rol en verantwoordelijkheid.