'Naar elkaar omzien is goed voor iedereen'

'In mijn ideale wijk is er vertrouwen. Kinderen weten dat hun ouders en andere volwassenen er voor hen zijn. Dat ze hen zien en horen.' Maartje van Dijken, adviseur bij het Nederlands Jeugdinstituut, promoveerde op 5 maart aan de Universiteit Utrecht op onderzoek naar succesfactoren voor het programma De Vreedzame Wijk. Haar conclusie: de belangrijkste factor is vertrouwen.

De Vreedzame Wijk wil kinderen en jongeren leren wat het betekent om op te groeien in een democratische samenleving. Het programma is gericht op betrokkenheid bij de gemeenschap en vreedzame oplossing van conflicten in de wijk. Maartje van Dijken onderzocht wat er nodig is om dat programma tot een succes te maken. 'In mijn gesprekken met ouders merkte ik dat er in de samenleving iets misgaat waardoor ouders de opvoeding van hun kinderen niet makkelijk met elkaar delen. Er is te weinig vertrouwen.'

Conflicten oplossen

De Vreedzame Wijk is ontstaan vanuit de interventie de Vreedzame School. Daarin worden kinderen opgeleid om andere kinderen te helpen bij het oplossen van conflicten. Van Dijken: 'Ouders zagen hoe goed dat werkte bij hun kinderen en wilden het zelf ook leren. Via school kregen ze een training in conflicthantering. Ze leerden op een andere manier te kijken naar problemen en te bemiddelen bij conflicten. Om hun kinderen zelf met oplossingen te laten komen zonder als ouder de politieagent te spelen in het gezin. De training is bedoeld om ouders die rol ook te laten spelen in de wijk en op het schoolplein. Maar in de praktijk houden ze het klein: bij hun eigen gezin en bij kinderen die komen spelen.'

'Dat komt vooral doordat ze niet voldoende merken dat andere wijkbewoners die bemiddelende rol goedkeuren. Het is belangrijk om veel explicieter te maken dat je als ouder een opvoedende rol mag en kunt nemen op straat. Dat moet op wijkniveau gebeuren.'

Wederzijds wantrouwen

'Dat gebrek aan vertrouwen speelt ook op samenlevingsniveau. Veel van de ouders die meededen aan mijn onderzoek hebben een migratieachtergrond of een lage sociaaleconomische status. Ze ervaren wederzijds wantrouwen in de samenleving. Zelf voelen ze dat ze niet worden vertrouwd, dat laat de toeslagenaffaire bijvoorbeeld ook zien. En zij vertrouwen de samenleving, de overheid en haar instituties niet. Dat belemmert dat ouders een verantwoordelijkheid oppakken in de wijk.'

'Een van mijn aanbevelingen is dat de overheid zich moet inspannen om het vertrouwen van ouders te herstellen. En meer moet uitgaan van de behoeften van ouders en hun ideeën over samen opvoeden in de wijk. Gemeenten kunnen met burgers in gesprek gaan over waar het volgens hen naartoe moet met hun wijk. Bedenk het niet zelf, maar vraag het.'

'Dat geldt ook voor de Vreedzame Wijk. Veel ouders zijn het best eens met het doel van het programma: meedoen in een democratische samenleving. Maar hen is nooit gevraagd: waartoe voed jij op? Wat vind jij belangrijk dat er gebeurt met jouw kinderen? Die vraag moet echt gesteld worden. Start bij de ouders in de wijk, zodat je gezamenlijk stappen kunt zetten om kinderen gezond en kansrijk te laten opgroeien.'

Succesvolle schoolcarrière

Van Dijken deed een deel van haar onderzoek in de Utrechtse wijk Kanaleneiland. Aan de andere kant van de stad, in Overvecht, geeft de stichting Durf te Dromen bijles aan kinderen, om hun schoolcarrière succesvol te laten verlopen. 'Daar lopen alle ouders warm voor, omdat het aansluit bij de urgentie die zij zelf voelen.'

'De Vreedzame Wijk draait om democratisch burgerschap. Maar ik denk dat de ouders in mijn onderzoek betere schoolopbrengsten belangrijker vinden. Als je opgroeit in een samenleving waarin die leeropbrengst ontiegelijk belangrijk is, waar je als migrant altijd één-nul achter staat, dan snap ik dat je kiest voor leeropbrengsten. Die wens van ouders kan volgens mij goed samengaan met de doelen van de Vreedzame Wijk op het gebied van democratisch burgerschap. Die opvoeddoelen vullen elkaar dan aan.'

Vertrouwensband versterken

'Verder denk ik dat de sociaal werkers in deze buurten de vertrouwensband tussen burgers en overheid kunnen versterken. Bijvoorbeeld door duidelijker te vertalen wat de overheid doet voor haar burgers. Ze moeten dan wel leren hoe ze een gelijkwaardige relatie opbouwen met burgers, in dit geval ouders. Onderwijsprofessionals leren bijvoorbeeld in hun opleiding hoe ze kunnen omgaan met ouders die klagen of die heel kritisch zijn over wat de leerkracht doet in de les. Maar niet hoe ze de primaire opvoeders van kinderen goed leren kennen, zodat ze kunnen samenwerken. Daar is een omslag in denken voor nodig. Sociaal werkers en onderwijsprofessionals moeten dat meer tegenkomen in hun opleiding.'

Kattenkwaad uithalen

Hoe ziet de wijk eruit als samen opvoeden vanzelfsprekend is geworden? 'Het is niet de bedoeling dat ouders continue op straat zijn om hun eigen en andermans kinderen in de gaten te houden. Kinderen moeten kattenkwaad kunnen uithalen en hebben recht op privacy. Maar in Kanaleneiland zijn kinderen vaak aan hun lot overgelaten. En de straatcultuur is er vrij hard. In mijn ideale wijk is er vertrouwen. Kinderen weten dat ze meetellen, ook als ze wat uitvreten. Daar hebben ouders onderling een verantwoordelijkheid in, maar ook sociaal werkers, het kinderwerk, het jongerenwerk en de school. In mijn ideale wijk kent iedereen die op straat langsloopt alle kinderen en jongeren. En begroet ze, zodat er even contact is.'

'Naar elkaar omzien en contact hebben, dat is voor iedereen goed. Kinderen en jongeren moeten gezien en gehoord worden om gelukkig en gezond te kunnen opgroeien. Daar hebben we allemaal een rol in. Niet alleen de ouders in de buurt.'

Meer informatie

Proefschrift Caring is sharingDe Vreedzame Wijk