Mediagebruik bij baby’s en peuters

In het kort

Adviezen voor mediagebruik bij baby's en peuters:

• Baby's tot ongeveer twee jaar hebben voor hun ontwikkeling geen schermen nodig. Schermvrije activiteiten dragen meer bij aan hun groei en ontwikkeling. Zoals voorlezen, zingen, spelen en de omgeving verkennen.
• Peuters vanaf twee jaar kunnen voor hun ontwikkeling al meer uit media halen, maar beperk schermtijd zoveel mogelijk. Denk aan maximaal dertig minuten, verdeeld over de dag. Het is belangrijk dat de inhoud geschikt is voor hun leeftijd, dat het een bewust gekozen activiteit is én dat een volwassene de media samen met de peuter gebruikt.

Mediagebruik bij baby's en peuters 

Voor baby's en peuters voegen schermen weinig positiefs toe aan de ontwikkeling. Vooral schermvrije activiteiten leveren een bijdrage: voldoende slaap, beweging en voeding. Net als spelen, de omgeving aftasten met de handen en mond, en directe interactie met opvoeders, zoals spelen, zingen en voorlezen.  

Baby's 

Baby's kunnen al sterk gefascineerd zijn door de apparaten om hen heen. Dit komt omdat ze reageren op prikkels in hun omgeving. Denk aan licht en kleuren op beeldschermen, geluiden uit de smartspeaker en tablets en smartphones die reageren op aanraking. Maar deze prikkels voegen niks toe aan hun ontwikkeling, omdat baby's ze deze nog niet kunnen begrijpen. Prikkels uit de directe omgeving zijn voldoende en waardevoller. Zoals directe interactie met opvoeders, en de fysieke omgeving verkennen met de handen en de mond.   

Peuters 

Peuters vinden het leuk om dingen op een scherm te zien die ze kennen uit hun eigen leven. Ook houden ze van herhaling. Vaak willen peuters hetzelfde boekje of filmpje steeds opnieuw lezen of kijken. Daarmee ontdekken ze telkens iets nieuws. Media-inhoud die goed aansluit bij de peuterleeftijd kan geschikt zijn om al spelend te leren en samen plezier te hebben.  

Denken en leren 

In het kort 

Jonge kinderen leren met al hun zintuigen. Vooral voor baby's bieden beeldschermen daarom amper voordelen. Voor peuters kunnen er wel wat voordelen zijn. Media-inhoud moet daarvoor aansluiten bij hun dagelijks leven, eenvoudig zijn en vaak worden herhaald. Ook is het belangrijk dat ouders of opvoeders uitleg geven, benoemen, nadruk leggen en vragen stellen.  

Baby's 

Voorlezen is een van de belangrijkste manieren om het denken en leren van jonge kinderen te stimuleren. Dit kan al vanaf zeer jonge leeftijd. Baby's genieten van de stem van hun ouders. Ook vinden ze het fijn om plaatjes te kijken, terwijl een volwassene een verhaal vertelt. Voor baby's zijn boeken vaak de eerste kennismaking met beelden en woorden. Baby's ontdekken deze boeken door te bladeren, plaatjes te bekijken en pagina's te voelen. Deze sensorische prikkels zijn belangrijk voor baby's om hun omgeving te ontdekken. Schermen bieden deze voordelen niet. 

Vanaf ongeveer negen maanden wordt voorlezen steeds interactiever. Kinderen reageren sterker, en ouder en kind kunnen samen plaatjes bekijken, aanwijzen, benoemen en bespreken.  

E-readers bieden voor jonge kinderen niet de voordelen van een fysiek boekje. Als ouders een e-reader gebruiken, is een mat scherm wel beter dan een smartphonescherm, omdat dit geen licht uitstraalt.  

Peuters  

Voor peuters kunnen beeldschermmedia vooral een aanvulling zijn op wat ze kennen uit de wereld om hen heen. Ze hebben een natuurlijke voorkeur voor media waarvan ze iets leren. Ze kijken en luisteren graag naar dingen die ze kennen, op plekken die voor hen bekend zijn. En ze zijn vooral geïnteresseerd in dieren en dingen die ze kunnen benoemen, zoals kat, beer of stoel. Over het algemeen hebben peuters behoefte aan een langzaam tempo en veel herhaling.  

Media kunnen het leren van jonge kinderen extra stimuleren. Digitale prentenboeken kunnen een positief effect hebben op de woordenschat en het verhaalbegrip van peuters. Bijvoorbeeld doordat het woord 'banaan' wordt genoemd als ouder of kind inzoomt op een banaan. Voorleesboeken en aanwijsboeken vergroten de woordenschat van oudere peuters ook. Door te luisteren naar verhalen horen kinderen hoe taal in elkaar zit. Educatieve programma's als Sesamstraat dragen onder andere bij aan het leren van letters, cijfers en andere cognitieve vaardigheden.  

Mogelijke negatieve effecten 

Om de voordelen van media voor jonge kinderen goed te kunnen benutten, is het belangrijk om geschikte inhoud te kiezen. En om te kijken of een kind begrijpt wat er op een scherm gebeurt. Met te moeilijke taal en te complexe inhoud kunnen jonge kinderen hun beginnende taalvaardigheid niet oefenen.  

Media kunnen ook een mogelijk storende factor zijn. Bijvoorbeeld als de televisie op de achtergrond aanstaat, of als iemand aan tafel filmpjes kijkt op een smartphone. Door de geluiden op de achtergrond kunnen baby's en peuters hun eigen gebrabbel en gesprekken van anderen moeilijker horen. Ook zijn ouders of broertjes en zusjes vaker afgeleid, wat ten koste gaat van het contact en de directe interactie met de baby of peuter.  

Lichamelijk 

In het kort 

Voor baby's en peuters is het belangrijk dat ze elke dag genoeg bewegen en zo min mogelijk passief naar schermen kijken. Voor hun grove en fijne motoriek leren ze het meest zonder een scherm. 

Baby's 

Als baby's zo'n drie tot vijf maanden oud zijn, krijgen ze belangstelling voor tablets, smartphones, computers en televisies. Dit komt vooral door de bewegingen en geluiden die de apparaten maken. Al spelend proberen baby's de bewegingen na te doen die hun ouders, broers en zussen maken als ze media gebruiken. Dit doen ze zodra ze rechtop kunnen zitten en enige controle hebben over hun armen en vingers. Ze begrijpen dan nog niet precies wat ze doen met hun bewegingen.  

Peuters 

Peuters kunnen apparatuur stap voor stap al wat zelfstandiger gebruiken. Ze weten op deze leeftijd vaak al hoe ze een simpel apparaat moeten bedienen. Zoals het aan- en uitzetten van een tablet. Ze snappen dat je apparaten kunt bedienen met je vingers, omdat ze direct zien wat er gebeurt als ze dit zelf proberen. Dit kun je vergelijken met het aan- en uitdoen van een lichtknopje. Door hun beperkte fijne motoriek lukt swipen en aantikken niet altijd meteen. 

Mogelijke negatieve effecten 

Schermen kunnen slecht zijn voor de ogen van baby's en peuters. De kans op bijziendheid neemt toe als kinderen vaak naar iets kijken dat dichtbij is. Zoals een smartphone of een boek. Ook neemt die kans toe als ze weinig buiten komen. Daglicht en veel afwisseling tussen ver weg en dichtbij kijken is goed voor de ontwikkeling van de ogen.   

Sociaal-emotioneel 

In het kort 

Beeldschermmedia bieden amper voordelen voor de sociaal-emotionele ontwikkeling van baby's. Dit komt doordat baby's het meest leren van directe interactie met hun ouders en andere opvoeders. Voor peuters kunnen media een aanvulling zijn op hun sociaal-emotionele ontwikkeling. Het kan vooral positief werken als een ouder of opvoeder met hen praat over wat ze zien en horen tijdens mediagebruik.  

Baby's  

Baby's zijn afhankelijk van wat ze zien, horen en voelen. Oogcontact, gezichtsuitdrukkingen, aanrakingen en stemgebruik van opvoeders zijn daarbij heel belangrijk. Het voorbeeldgedrag van ouders en andere opvoeders is voor kinderen heel bepalend om hun emoties te leren herkennen en reguleren. Dit toont onder andere het still face experiment aan. Beeldschermmedia dragen hier amper aan bij. Een uitzondering hierop is videobellen, bijvoorbeeld met opa en oma of een ouder op afstand. Deze directe interactie heeft voordelen, omdat het de band kan versterken en kinderen zo vertrouwd blijven met mensen die voor hen belangrijk zijn.  

Peuters 

Peuters beginnen emoties van zichzelf en anderen te leren herkennen en benoemen. Beeldschermmedia kunnen hierbij ondersteunen. Zoals digitale prentenboeken of video's en liedjes. Bij veel educatieve televisieprogramma's en video's is aandacht voor de sociaal- emotionele ontwikkeling van kinderen. In liedjes en sketches gaat het over gevoelens als blij of jaloers zijn, samen delen en elkaar helpen. Sesamstraat is hier het bekendste en best onderbouwde voorbeeld van.  

Mogelijke negatieve effecten 

Jonge kinderen die veel in aanraking komen met inhoud die niet geschikt voor ze is, zijn later minder creatief en minder geneigd om samen met andere kinderen te spelen. Dit is het geval als de inhoud bijvoorbeeld te passief is, of niet interactief genoeg. Ze ontwikkelen zo hun sociale vaardigheden en fantasie minder goed. Ook kunnen ze angstiger worden. Dit komt vooral doordat ze niet goed begrijpen wat ze zien en horen. 

Het voorbeeld dat kinderen krijgen van de ouder of andere opvoeders heeft ook invloed. Zowel positief als negatief. Bij te veel mediagebruik in het bijzijn van het kind neemt het contact en de kwaliteit van dat contact af. Dit kan negatieve gevolgen hebben, bijvoorbeeld voor de hechting en emotieregulatie.  

Spel en fantasie 

In het kort 

Schermen hebben geen meerwaarde voor het spelen en de fantasie van baby's. De mogelijke nadelen wegen voor hen zwaarder dan de mogelijke voordelen. Voor peuters kunnen media een leuke aanvulling zijn om samen plezier te maken, te bewegen of na te doen wat je leest, ziet of hoort. Dat kan door uit te beelden, of door grappige en spannende geluiden te maken.  

Baby's 

Voor baby's is spel een manier om te leren over de wereld om hen heen. Dat doen ze met hun zintuigen: voelen, grijpen, proeven, rollen en reageren. Schermen bieden daarom nauwelijks meerwaarde. Uit onderzoek blijkt bovendien dat passief naar schermen kijken ten koste kan gaan van actief spel.   

Peuters 

Peuters spelen voor hun plezier, en om hun dagelijkse ervaringen te verwerken. Bovendien zijn activiteiten als knutselen, bouwen en buiten rennen goed voor hun ontwikkeling. Beeldschermmedia kunnen hierop een aanvulling zijn, maar geen vervanging. Denk aan samen dansen op muziek of videoclips, geluiden raden of een digitaal prentenboek lezen. Het kan een manier zijn om fysiek samen plezier te maken met ouders, opvoeders of leeftijdsgenootjes. 

Mogelijke negatieve effecten 

Door te spelen leren kinderen omgaan met hun emoties, met anderen en de wereld om hen heen. Zintuigelijke ervaringen zijn daarvoor belangrijk. Zoals actief spelen met modder, water of blokken. Veel passief mediagebruik kan ten koste gaan van actief spelen. Jonge kinderen missen zo mogelijkheden om hun eigen fantasie te gebruiken en hun motoriek en ruimtelijk inzicht te ontwikkelen.