Wat speelt er rond residentieel onderwijs?

Het is maatschappelijk niet meer acceptabel dat jongeren in een gesloten jeugdzorgsetting verblijven. Onderzoeken wijzen uit dat jongeren daar lang niet altijd beter uitkomen. Dat heeft bijvoorbeeld te maken met het aantal keren dat jongeren in de gesloten jeugdzorg 'afgezonderd' worden. Daarom wordt de gesloten jeugdzorg om- en afgebouwd. Op deze pagina lees je wat dit betekent voor het organiseren van onderwijs voor deze jongeren.

De om- en afbouw van de gesloten jeugdzorg 

De negatieve gevolgen van de afzondering van jongeren in gesloten jeugdzorg zijn bekend dankzij organisaties als Het Vergeten Kind. De schadelijke effecten zijn op basis van interviews met jongeren en hulpverleners in beeld gebracht. Om die schade voortaan te voorkomen is een ander leefklimaat met een aangepaste bejegening nodig.

Daarom wordt inmiddels in het hele land gewerkt aan het inrichten van kleinschalige open woonvoorzieningen voor vier tot zes jongeren. Deze alternatieven voor gesloten jeugdzorg zijn nader uitgewerkt in het actieplan De best passende zorg voor kwetsbare jongeren. 

De ministeries van VWS, OCW en V&J werken nauw samen met de VNG en met de brancheorganisaties voor jeugdhulp en onderwijs aan een landelijk plan voor het ondersteunen van de om- en afbouw van de gesloten jeugdzorg. Zie daarover:

Kamerbrief Passende zorg voor jeugdigen die bescherming en veiligheid nodig hebben Uitvoeringsplan af- en ombouw gesloten jeugdhulp

De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) richt zich in haar toezicht in 2023 op kinderen en jongeren in de gesloten jeugdhulp en zij die nu alternatieve vormen van zorg krijgen in plaats van gesloten jeugdhulp. Op 5 juli 2023 verschenen de bevindingen van een eerste verkenning.

De betekenis voor het onderwijs 

De plannen voor de om- en afbouw van de gesloten jeugdzorg hebben directe invloed op de manier waarop de betrokken jongeren onderwijs krijgen aangeboden. Tot voor kort was onderwijs een vast onderdeel van het doorlopende en geïntegreerde dagprogramma binnen de gesloten jeugdzorg. Nu die gesloten jeugdzorg wordt om- en afgebouwd moet het onderwijs ook anders worden georganiseerd.

Eind maart heeft de minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs de herbezinning op het onderwijs voor deze doelgroep naar de Tweede Kamer gestuurd. De bedoeling is onder andere om de continuïteit te waarborgen in het onderwijs aan jongeren die geplaatst zijn in de (residentiële) jeugdzorgvoorzieningen. Zie hierover de Kamerbrief over de herbezinning residentieel onderwijs. en de Kamerbrief diverse onderwerpen zorg en onderwijs.

Voor de samenwerkingsverbanden passend onderwijs is een subsidieregeling 'Onderwijscoalities af- en ombouw gesloten jeugdhulp'. Het ministerie van OCW wil met deze regeling samenwerkingsverbanden, scholen en andere betrokkenen in de regio stimuleren om nu al het gesprek aan te gaan over planvorming.

Het ministerie van OCW heeft in samenwerking met de VO-raad regionale projectleiders residentieel onderwijs aangesteld. Deze regionale projectleiders hebben de opdracht in beeld te brengen hoe het onderwijs betrokken is bij de regionale planvorming en deze betrokkenheid te stimuleren. Ook bieden zij advies bij subsidieaanvraag en coalitievorming in de regio. Meer informatie is op te vragen via residentieelonderwijs@vo-raad.nl.

Vanuit gesloten jeugdzorg naar het mbo

De overstap van jongeren naar vervolgonderwijs vanuit geslotenheid is niet eenvoudig. Ook omdat zij naast continuïteit van onderwijs ook steun op andere leefgebieden nodig hebben. In de verkenning Vanuit geslotenheid naar het mbo is een analyse gemaakt van de voorwaarden die nodig zijn om deze overstap goed te laten verlopen. Daarbij is gekeken naar de overgang vanuit gesloten jeugdzorginstellingen en forensische centra jeugd.

Regionale planvorming 

Voor het om- en afbouwen van de gesloten jeugdzorg bestaan intussen veel verschillende initiatieven. Hiervoor zijn elf coördinerende gemeenten aan zet, in overleg met de jeugdzorgpartners die verantwoordelijk zijn voor de gesloten jeugdzorg. Aansluitend is regionale planvorming nodig waarin gemeenten, samenwerkingsverbanden passend onderwijs, schoolbesturen, mbo's, jeugdzorginstellingen en gecertificeerde instellingen samen optrekken. Een goed voorbeeld van zo'n samenwerking is de beweging Thuis voor Noordje in de provincie Noord-Holland.

In het streven naar nul plaatsingen in de gesloten jeugdzorg trekken alle gemeenten, gecertificeerde instellingen, zorgaanbieders en samenwerkingsverbanden passend onderwijs samen op. Zij nemen de verantwoordelijkheid op zich voor de ontwikkeling van alternatieve (jeugdzorg)voorzieningen in samenwerking met het onderwijs. 

In de regionale planvorming moeten antwoorden gevonden worden op vragen als:

  • Welke alternatieve voorzieningen zijn nodig voor de jongeren die voorheen in de gesloten jeugdzorg geplaatst werden?
  • Wat betekent dat voor het aantal kleinschalige woonvoorzieningen, intensieve ambulante programma's of specifieke open-residentiële plaatsen?
  • Is er in de regio een hoog-specialistische voorziening nodig waar mogelijk nog - tijdelijk - vrijheidsbeperkende maatregelen worden toegepast? Of kunnen we zonder zo'n voorziening?
  • Wat betekent het om- en afbouwen van gesloten jeugdzorginstellingen voor de samenwerking met de onderwijsinstellingen in de regio en de onderwijscontinuïteit van de jongeren?
  • Welke rol hebben de Regionale Expertise Teams bij zeer complexe zorgvragen in de toeleiding en toewijzing van onderwijs en jeugdzorgvoorzieningen?
  • Hoe om te gaan met huisvestings- en frictiekosten bij ombouw naar alternatieve voorzieningen?
  • Hoe behouden we de professionals en hun expertise voor de doelgroep?

Alternatieven voor onderwijsvoorzieningen

Ter inspiratie van de ontwikkeling in de eigen regio is hier een overzicht van vier verschillende manieren om onderwijs in combinatie met jeugdhulp aan te bieden als alternatief voor gesloten jeugdzorg:

1. Samenwerking tussen groepsvoorzieningen op het terrein van een jeugdzorginstelling, waarbij samen met de school voor speciaal onderwijs op hetzelfde terrein een doorlopend integraal dagprogramma wordt geboden. Voorbeelden: 

Integraal behandelcentrum JeugdzorgPlus SchakenboschScholengemeenschap HarreveldOnderwijsprogramma Scholengemeenschap HarreveldStichting AlteriusJeugdzorgPlus instelling Antonius

2. Kleinschalige woonvoorziening in de wijk met het onderwijs in de regio van de school van herkomst of in de buurt van de voorziening. Voorbeelden: 

  • Parlan in Zuid-Kennemerland biedt twee kleinschalige woonvoorzieningen voor de ombouw van de gesloten jeugdzorg-instelling Transferium.
  • Levvel in Amsterdam biedt kleinschalige woonvoorzieningen aan waarbij de jongeren naar reguliere scholen in de stad gaan voor de ombouw van de gesloten jeugdzorg-instelling Koppeling. Lees ook het interview over de afbouw van de Koppeling.

3. Onderwijszorgarrangementen waar jongeren vanuit diverse woon- en behandelsituaties overdag aan deelnemen, georganiseerd door het speciaal onderwijs in samenwerking met jeugdhulp. Voorbeelden: 

  • Plein³ | Koraal en Portalis
  • SchooltoCare: een 8.00 uur tot 20.00 uur-voorziening met een geïntegreerd programma.
  • Mijn School: een mbo-opleiding gelieerd aan het Graafschap College met veel mogelijkheden voor gepersonifieerd onderwijs.

4. Onderwijsvoorzieningen in aansluiting op diverse woonsituaties: 

  • OnderwijsPlus is een ambulant onderwijsteam in Amsterdam dat na sluiting van de gesloten jeugdzorg instelling de Koppeling in aansluiting op diverse woon- en schoolsituaties van jongeren het onderwijs verzorgt.
  • Het Heliomare Interventie Team zorgt voor verbinding tussen de woonsituatie en de school, en biedt ondersteuning op school.
  • Diverse bovenschoolse voorzieningen (of OPDC's) bieden vanuit de samenwerkingsverbanden passend onderwijs trajecten op maat, zowel in groepsvorm als individueel. 
  • Begeleiders passend onderwijs zijn actief op scholen met specifieke kennis over de onderwijsondersteuning van leerlingen met specifieke ondersteuningsbehoeften. Zij maken veelal gebruik van expertise die is ontwikkeld in het speciaal onderwijs of hebben een Master SEN aangevuld met kennis en ervaring in samenwerking met (specialistische) jeugdhulp. Bekijk als voorbeeld de interviews met begeleiders passend onderwijs Diana en Iris
  • Trajectvoorzieningen binnen het regulier onderwijs bieden mogelijkheden voor een rustige onderwijsomgeving en een individueel maatwerkprogramma. 

Meer over alternatieven voor Jeugdzorg Plus is te vinden op de pagina Tijd voor alternatieven voor JeugdzorgPlus.

Meer informatie

Kijk en beluister

Meer lezen

  • Interview met Chris Kuiper, bijzonder hoogleraar Intergenerationele overdracht van risico- en beschermende factoren in de opvoeding aan de Universiteit van Amsterdam. Eveneens directeur innovatie & kwaliteit bij iHUB en lector aan Hogeschool Leiden. In het interview vertelt hij over de hervormingen in de jeugdzorg in het algemeen en de JeugdzorgPlus in het bijzonder.
  • Onderzoek het Vergeten Kind

Cijfers

Jongeren

Onderwijs

  • De landelijke expertgroep Onderwijs in geslotenheid deelt kennis over de ontwikkeling van residentieel onderwijs en jeugdhulp. Deze expertgroep wordt gefaciliteerd door de onderwijsraad voor het gespecialiseerd onderwijs, de GO-raad.

Jeugdzorg algemeen

NJi

  • Kijk op JeugdzorgPlus: analyse op basis van tien jaar onderzoek longitudinale effect monitoring jeugdzorg plus   

Nieuwsbrief Jeugd

Wil je elke week een overzicht van ons nieuws voor en over het jeugdveld? Meld je aan voor onze gratis Nieuwsbrief Jeugd.

Lees ook

Alle pagina's over verbinding onderwijs en jeugdhulp

Vincent Fafieanie

Vragen? Neem contact op met:

Vincent Fafieanie

senior adviseur
v.fafieanie@nji.nl