Wat speelt er rond residentieel onderwijs?

De af- en ombouw van de gesloten jeugdzorg 

De schadelijke effecten van gesloten jeugdhulp worden steeds duidelijker, zoals uit diverse onderzoeken blijkt. Het Nederlands Jeugdinstituut helpt bij de af- en ombouw van deze zorg door kennisoverdracht en het bevorderen van een cultuurverandering.

Meer informatie:

Af- en ombouw gesloten jeugdhulpelke alternatieven zijn er voor JeugdzorgPlus?Minder vrijheidsbeperkende maatregelen in de gesloten jeugdhulp: waarom en hoe?

De betekenis voor het onderwijs 

De plannen voor de af- en ombouw van de gesloten jeugdzorg hebben directe invloed op de manier waarop de betrokken jongeren onderwijs krijgen aangeboden. Tot voor kort was onderwijs een vast onderdeel van het doorlopende en geïntegreerde dagprogramma binnen de gesloten jeugdzorg. Nu die gesloten jeugdzorg wordt af- en omgebouwd moet het onderwijs ook anders worden georganiseerd.

In de Kamerbrief over de herbezinning residentieel onderwijs heeft de minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs in 2023 de herbezinning op het onderwijs voor deze doelgroep naar de Tweede Kamer gestuurd. De bedoeling is onder andere om de continuïteit te waarborgen in het onderwijs aan jongeren die geplaatst zijn in de (residentiële) jeugdzorgvoorzieningen. Lees ook de Kamerbrief diverse onderwerpen zorg en onderwijs.

De Academische Werkplaats Risico Jeugd deed in het voorjaar van 2024 onderzoek naar de rol van het onderwijs en de transformatie van de JeugdzorgPlus.

Samenwerkingsverbanden

Voor de samenwerkingsverbanden passend onderwijs is er een subsidieregeling 'Onderwijscoalities af- en ombouw gesloten jeugdhulp'. De regeling heeft tot doel samenwerkingsverbanden, scholen en andere betrokkenen in de regio te stimuleren om gezamenlijk de planvorming op te pakken voor alternatieven voor onderwijs in geslotenheid. Inmiddels zijn landelijk 12 coalities gevormd die hieraan werken. Hun bevinden zijn vastgelegd in Coalities residentieel onderwijs: stand van zaken 2023.

Regionale planvorming 

Voor het af- en ombouwen van de gesloten jeugdzorg bestaan inmiddels veel verschillende initiatieven. Elf coördinerende gemeenten zijn aan zet, in overleg met de jeugdzorgpartners die verantwoordelijk zijn voor de gesloten jeugdzorg. Aansluitend is regionale planvorming nodig waarin gemeenten, samenwerkingsverbanden passend onderwijs, schoolbesturen, mbo's, jeugdzorginstellingen en gecertificeerde instellingen samen optrekken. Een goed voorbeeld van zo'n samenwerking is de beweging Thuis voor Noordje in de provincie Noord-Holland.

In het streven naar nul plaatsingen in de gesloten jeugdzorg trekken alle gemeenten, gecertificeerde instellingen, zorgaanbieders en samenwerkingsverbanden passend onderwijs samen op. Zij nemen de verantwoordelijkheid op zich voor de ontwikkeling van alternatieve (jeugdzorg)voorzieningen in samenwerking met het onderwijs. 

In de regionale planvorming moeten antwoorden gevonden worden op vragen als:

• Welke alternatieve voorzieningen zijn nodig voor de jongeren die voorheen in de gesloten jeugdzorg geplaatst werden?
• Wat betekent dat voor het aantal kleinschalige woonvoorzieningen, intensieve ambulante programma's of specifieke open residentiële plaatsen?
• Is er in de regio een hoog-specialistische voorziening nodig waar mogelijk nog - tijdelijk - vrijheidsbeperkende maatregelen worden toegepast? Of kunnen we zonder zo'n voorziening?
• Wat betekent het af- en ombouwen van gesloten jeugdzorginstellingen voor de samenwerking met de onderwijsinstellingen in de regio en de onderwijscontinuïteit van de jongeren?
• Welke rol hebben de Regionale Expertise Teams bij zeer complexe zorgvragen in de toeleiding en toewijzing van onderwijs en jeugdzorgvoorzieningen?
• Hoe om te gaan met huisvestings- en frictiekosten bij ombouw naar alternatieve voorzieningen?
• Hoe behouden we de professionals die nu werken voor deze jongeren, en hun expertise bij de ontwikkeling naar alternatieven?

Alternatieven voor onderwijsvoorzieningen

Ter inspiratie van de ontwikkeling in de eigen regio is hier een overzicht van vier verschillende manieren om onderwijs in combinatie met jeugdhulp aan te bieden als alternatief voor gesloten jeugdzorg:

1. Samenwerking tussen groepsvoorzieningen op het terrein van een jeugdzorginstelling, waarbij samen met de school voor speciaal onderwijs op hetzelfde terrein een doorlopend integraal dagprogramma wordt geboden. Voorbeelden: 

Integraal behandelcentrum JeugdzorgPlus SchakenboschScholengemeenschap HarreveldOnderwijsprogramma Scholengemeenschap HarreveldStichting AlteriusJeugdzorgPlus instelling Antonius

2. Kleinschalige woonvoorziening in de wijk met het onderwijs in de regio van de school van herkomst of in de buurt van de voorziening. Voorbeelden: 

• Parlan in Zuid-Kennemerland. Parlan sloot de grootschalige JeugdzorgPlus en creëerde in 2020 kleinschalige woonvormen voor vier kinderen in de wijk. Daar kunnen kinderen open wonen, maar ook gesloten als dat nodig is. Daarbij vervalt de gesloten machtiging zodra een kind ook maar íets van motivatie heeft. Alternatief voor JeugdzorgPlus: uithuisplaatsing voorkomen en kleinschalig wonen.
• Levvel in Amsterdam biedt kleinschalige woonvoorzieningen aan waarbij de jongeren naar reguliere scholen in de stad gaan voor de ombouw van de gesloten jeugdzorg-instelling Koppeling. Lees ook het interview over de afbouw van de Koppeling.

3. Onderwijs-zorgarrangementen waar jongeren vanuit diverse woon- en behandelsituaties overdag aan deelnemen, georganiseerd door het speciaal onderwijs in samenwerking met jeugdhulp. We verzamelen deze praktijkvoorbeelden om te leren wat werkt en daarmee anderen te inspireren tot het organiseren van passende hulp als alternatief voor JeugdzorgPlus. Voorbeelden: 

• School2Care: School2Care biedt een alternatief voor gesloten jeugdzorg. Door leerlingen elke dag een intensief programma aan te bieden van twaalf uur onderwijs, zorg en jeugd-ggz, is de kans op een uithuisplaatsing vele malen kleiner.
• Plein 3:  Plein 3 van Koraal is een onderwijs-zorgvoorziening waar jongeren in een kwetsbare positie aan hun toekomst kunnen werken. De voorziening ontwikkelde een nieuwe visie op leren, zodat jongeren die elders uitvallen of niet langer welkom zijn zich kunnen blijven ontwikkelen.
• Mijn School: een mbo-opleiding gelieerd aan het Graafschap College met veel mogelijkheden voor gepersonifieerd onderwijs.

4. Onderwijsvoorzieningen in aansluiting op diverse woonsituaties: 

• OnderwijsPlus is een ambulant onderwijsteam in Amsterdam dat na sluiting van de gesloten jeugdzorg instelling de Koppeling in aansluiting op diverse woon- en schoolsituaties van jongeren het onderwijs verzorgt.
• Het Heliomare Interventie Team zorgt voor verbinding tussen de woonsituatie en de school, en biedt ondersteuning op school.
• Diverse bovenschoolse voorzieningen (of OPDC's) bieden vanuit de samenwerkingsverbanden passend onderwijs trajecten op maat, zowel in groepsvorm als individueel.
• Begeleiders passend onderwijs zijn actief op scholen met specifieke kennis over de onderwijsondersteuning van leerlingen met specifieke ondersteuningsbehoeften. Zij maken veelal gebruik van expertise die is ontwikkeld in het speciaal onderwijs of hebben een Master SEN aangevuld met kennis en ervaring in samenwerking met (specialistische) jeugdhulp.
• Trajectvoorzieningen binnen het regulier onderwijs bieden mogelijkheden voor een rustige onderwijsomgeving en een individueel maatwerkprogramma. 

Meer over alternatieven voor Jeugdzorg Plus is te vinden op de pagina Tijd voor alternatieven voor JeugdzorgPlus.

Expertcirkel onderwijs

Het consortium Kleinschaligheid in de Jeugdhulp heeft in samenwerking met de Academische Werkplaats Risicojeugd een Expertcirkel onderwijs ingericht. Zij starten in het voorjaar 2024 met het aanreiken van alternatieven en oplossingen voor vraagstukken in de samenwerking onderwijs-jeugdzorg voor jongeren met een complexe problematiek. De eerste opbrengsten van deze bijeenkomsten worden nu verwerkt. In het najaar van 2025 komt er een vervolg op deze expertcirkels. 

Lessen en tips uit praktijkvoorbeelden

StroomOP Onderwijs verzamelt verschillende praktijkvoorbeelden om te leren wat werkt en daarmee anderen te inspireren tot doen wat wél werkt. Op deze website vind je praktijkvoorbeelden, pilots, best practices, onderzoek en nog veel meer om van te leren. Op thema's zoals onderwijs in een gesloten jeugdzorginstelling, van gesloten instelling naar regulier onderwijs, voortijdig schoolverlaten en thuiszitten delen zij inzichten uit de wetenschap en praktijk. Bij elk praktijkvoorbeeld worden ook lessen en tips gedeeld.

Tips die worden gegeven bij onderwijs in een residentiële jeugdzorginstelling zijn: 

• Regel passend onderwijs vóór plaatsing: Wacht niet tot jongeren in een instelling zitten om onderwijs te regelen, maar denk vooraf na over onderwijs dat aansluit bij hun niveau en ambities.
• Houd jongeren ingeschreven en betrokken bij een reguliere school: Zorg dat jongeren verbonden blijven met een reguliere school, zodat ze perspectief houden op terugkeer naar passend onderwijs en niet verder uitvallen.
• Evalueer kritisch je eigen werkwijze als instelling: Vraag je als professional steeds af of je daadwerkelijk bijdraagt aan de ontwikkeling van de jongere, of onbedoeld een systeemprobleem in stand houdt.
• Werk samen en organiseer onderwijs op maat: Stem onderwijs en zorg op elkaar af door samen met scholen en samenwerkingsverbanden oplossingen te zoeken die aansluiten bij de talenten, het niveau en de ondersteuningsbehoefte van de jongere.
• Bied jongeren vastigheid in wonen, leren en begeleiding: Geef jongeren een stabiele woonplek én een stabiele leeromgeving om herstel, groei en duurzame ontwikkeling mogelijk te maken.

Meer informatie

Kijk en beluister

• Webinar Netwerkbijeenkomst samenwerkingsverbanden en gemeenten over stoppen met gesloten jeugdzorg
• Podcast 'Geen kind meer gesloten' van Levvel

Jongeren

• Als de vlag niet uitgaat (Stichting ExpEx)
• Ervaringsdeskundige Jeugdzorg, student Psychologie Jason Bhugwandass over het belang van onderwijs in de gesloten jeugdzorg 

Onderwijs

• De landelijke expertgroep Onderwijs in geslotenheid deelt kennis over de ontwikkeling van residentieel onderwijs en jeugdhulp. Deze expertgroep wordt gefaciliteerd door de onderwijsraad voor het gespecialiseerd onderwijs, de GO-raad.

Jeugdzorg algemeen

• StroomOP is een netwerk van zorg- en onderwijsprofessionals die het actieplan De best passende zorg voor kwetsbare jongeren uitvoert en daarbij in het bijzonder kijkt naar de transformatie van gesloten jeugdhulp.
• Onderwijs bij kleinschalige voorzieningen (Rijksoverheid.nl)