Onderwijs en radicalisering

Rol van het onderwijs

Jongeren in hun schoolgaande leeftijd (14-23 jaar) zijn vaak vatbaarder voor radicale boodschappen dan volwassenen. Ze zijn gevoeliger voor groepsdruk, hebben meer moeite met het weerstaan van impulsen en willen behoeften het liefst direct bevredigen. Jongeren met een licht verstandelijke beperking zijn extra kwetsbaar voor radicalisering.

Radicale ideeën van jongeren passen bij de zoektocht naar een eigen identiteit en zijn op zichzelf niet direct een reden om je zorgen te maken. Jongeren brengen veel tijd door op school. Dit is dus bij uitstek de plek om jongeren te ondersteunen in hun ontwikkeling naar volwassenheid, met alle uitdagingen die zij onderweg tegenkomen. Een zorgzame omgeving kan jongeren weerbaarder maken, ook tegen radicalisering.

Signaleren van veranderingen

De school kan ook een rol spelen in het waarnemen van veranderingen in het gedrag van de jongere en daarmee mogelijk het beginstadium van radicalisering. Maar wat is een signaal? Dat is vaak lastig te duiden. Radicale ideeën kunnen horen bij de puberteit en zijn op zichzelf niet zorgwekkend. Jongeren kunnen echter verstrikt raken in radicale opvattingen die een gevaar zijn voor hun ontwikkeling of voor de omgeving.

Voor het signaleren van radicalisering bestaat geen afvinklijstje. Maar veranderingen op een aantal gebieden, en vaak juist een combinatie hiervan, kunnen reden zijn voor zorgen. Voorbeelden hiervan zijn:

• Wanneer de jongere nieuwe vrienden krijgt en oude vriendschappen verbreekt.
• Wanneer in uitlatingen gekozen wordt voor wij-zij-tegenstellingen die te maken hebben met afkomst, religie of politiek.
• Opvallende veranderende schoolprestaties of schoolverzuim.
• Veranderingen in kleding en uiterlijk.

Meer hierover lees je op de pagina Wat zijn signalen van radicalisering?

Signalen in kaart brengen

Om signalen van radicalisering te kunnen duiden is het belangrijk daar met een collega of externe partner over te sparren. De volgende instrumenten kunnen helpen gezamenlijk signalen te interpreteren.

• Stichting School & Veiligheid heeft een hulpmiddel ontwikkeld voor het signaleren en interpreteren van signalen: het niet-pluisinstrument.
• In de publicatie 'Puberaal, lastig of radicaliserend?' vind je een instrument waarmee je de leefwereld van een jongere in kaart kunt brengen. Eventuele signalen van dreigende radicalisering kunnen zo in een vroeg stadium in beeld komen. Dit instrument heet de Radicx-tool.
• Docenten, vertrouwenspersonen, schoolleiders en schoolbesturen kunnen terecht bij vertrouwensinspecteurs van de Inspectie van het onderwijs. Dit kan wanneer er vermoedens zijn, of sprake is, van radicalisering. De vertrouwensinspecteur kan advies geven en helpen bij het zoeken naar een oplossing.
• Het Landelijk Steunpunt Extremisme (LSE) is het expertisecentrum dat professionals ondersteunt bij vermoedens van radicalisering en extremisme. Ze kunnen helpen bij het interpreteren van signalen, beantwoorden vragen en geven advies.
• Docenten en jongerenwerkers kunnen in gezamenlijk invloed uitoefenen op het leven van jongeren. School is de plek waar jongeren veel zijn en jongerenwerkers weten goed aan te sluiten bij de belevingswereld van jongeren. Samenwerking tussen jongerenwerk en onderwijs biedt mogelijkheden om veerkracht van jongeren tegen zorgwekkende radicalisering te versterken. De Expertise-unit Sociale Stabiliteit maakte voor hen een stappenplan voor effectieve samenwerking.

Contact met de leerling

Het contact met leerlingen kan alleen maar moeilijker worden als je veranderingen in uiterlijk of gedrag meteen opvat als signalen van radicalisering. Het is beter deze leerlingen te laten zien dat je oprechte interesse hebt in wat hen bezighoudt en hen wil helpen in hun zoektocht. Meer hierover lees je op de pagina Hoe ga je om met een radicaliserende jongere?

Programma's en aanpakken

Hieronder vind je enkele programma's of aanpakken die in een onderwijscontext plaatsvinden en de veerkracht en weerbaarheid van jongeren kunnen versterken.

Democratische vorming

De vreedzame school

De Vreedzame School is een programma voor sociale competentie en democratisch burgerschap. Het beschouwt de klas en de school als een leefgemeenschap, waarin alle kinderen zich gehoord en gezien voelen en een stem krijgen. Ook leren kinderen wat het betekent om een 'democratisch burger' te zijn. Meer informatie vind je in de Databank Effectieve jeugdinterventies.

VIP academy

VIP staat voor vrijheid, identiteit en participatie. Een VIP gastles is een manier om met leerlingen op zoek te gaan naar verbinding bij grote tegenstellingen en polarisatie. Met als uitgangspunt: mensen in een vertrouwde omgeving met elkaar in gesprek laten gaan. Meer informatie vind je op Vip-academy.nl.

Ideologische weerbaarheid en digitale weerbaarheid

Under Pressure

Under Pressure is een lesprogramma om leerlingen weerbaar te maken tegen desinformatie en eenzijdige meningsvorming. Meer informatie vind je op Diversion.nl.

Eerste hulp bij identiteitsvraagstukken

The Identity Project (nog in pilotfase)

Het lesprogramma The Identity Project is een manier om jongeren zelf over hun identiteiten te laten nadenken. Meervoudige identiteiten zijn de verschillende rollen die je als jongere hebt in verschillende situaties, zoals in het gezin, op school, op werk en op sociale media. Alle jongeren hebben ermee te maken voor positieve identiteitsontwikkeling. Meer informatie vind je op Zorgwelzijn.nl.

Meer informatie over programma's en aanpakken die de veerkracht en weerbaarheid van jongeren versterken vind je ook in de richtlijn Radicalisering.

Trainingen en professionalisering

Onderwijsprofessionals hebben ondersteuning nodig om vaardig te worden en te blijven in het herkennen, signaleren en interpreteren van risicovol gedrag van hun leerlingen. Het is belangrijk dat professionals zich gesteund voelen en niet het gevoel hebben alleen te moeten handelen. Zo wordt voorkomen dat ze zich onzeker of angstig voelen en daardoor niet in actie komen.

Goede trainingen en een terugkerend professionaliseringsaanbod helpen om te kunnen handelen als de situatie daarom vraagt.

• Speciaal voor het onderwijs biedt Stichting School & Veiligheid een teamtraining 'Dialoog onder druk'.
• Op het Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS) vind je een uitgebreid leeraanbod polarisatie en radicalisering voor jeugdprofessionals.
• Op de pagina Hoe ga je om met een radicaliserende jongere? vind je een divers trainingsaanbod.
• In de zesdelige podcastserie 'De leerkracht achter de veerkracht' vertellen onderwijsprofessionals, leerlingen en onderzoekers over hun ervaringen met radicalisering en polarisatie onder jongeren, en over de mogelijkheden om hier mee om te gaan.