Hoe kan een lerend netwerk bijdragen aan een cultuurverandering?
Auteur: Marije Verhoeks, adviseur professionaliteit en beroepsontwikkeling NJi
Vanuit het Platform Vakmanschap sluit ik sinds september 2019 aan bij het lerend netwerk 'ik laat je niet alleen'. Enerzijds om dit lerend netwerk te versterken o.a. door het gezamenlijk voorbereiden van leerthema's en anderzijds ter verrijking van kennis over wat werkt bij leren, ontwikkelen en vakmanschap.
Binnen dit lerend netwerk staat het terugdringen van gedwongen afzonderen in de JeugdzorgPlus centraal. Geen simpele doelstelling maar eerder een oproep tot cultuurverandering in de JeugdzorgPlus. Kinderen afzonderen bij gedrag waarmee het kind zichzelf of de omgeving in gevaar brengt, werd lang als normaal gezien.
Hoe kan een lerend netwerk een bijdrage leveren aan een cultuurverandering in het jeugddomein? Graag wil ik hierover drie inzichten met jullie delen. Voor de specifieke resultaten van dit lerend netwerk, verwijs ik je naar dit rapport.
1. Meten als startpunt van weten
Je zult waarschijnlijk wel herkennen dat iets meer gaat leven als je weet voor welk percentage van de bevolking het opgaat. Neem de Corona vaccinatiegraad: Stel, je hoort op het nieuws dat 650.000 vijftigers zijn gevaccineerd, wat zegt dit jou? Als je hoort dat dit om 59% van de Nederlandse vijftigers gaat, helpt dit je waarschijnlijk beter een beeld te vormen van de situatie. Dit gaat ook op voor thema's in het jeugddomein zoals laaggeletterdheid, drugsgebruik of gesloten afzonderingen. Wanneer je over een langere periode cijfers verzameld, kun je gezamenlijk vaststellen of er sprake is van groei of verslechtering en kun je vervolgens zoeken naar oorzaken en aanpakken. Bij gebrek aan deze cijfers tast je in het duister over de stand van zaken en of je inspanningen ook resultaat opleveren.
In het voorbeeld van het lerend netwerk leveren de verschillende JeugdzorgPlus instellingen periodiek data aan over de mate en vorm van afzonderen binnen hun eigen instelling. Dit kost de instellingen behoorlijk veel tijd en energie. Reminders blijken herhaaldelijk nodig. Maar de waarde van deze data is dat patronen in beeld zijn gebracht en dit een aanzet vormde om dingen concreet anders te gaan doen. Op basis van de metingen bleek over de verschillende instellingen heen dat er na het avondeten een piek was in het aantal afzonderingen. Tijdens de bijeenkomsten zijn deze cijfers verder verdiept en geduid. En zijn alternatieven bedacht wat de instellingen de jongeren aan konden reiken tijdens en na het avondeten om zodoende het aantal afzonderingen te beperken.
2. De waarde van gezamenlijk definiëren
Een definitie is handig en geeft houvast, zeker als je toewerkt naar verandering. Neem het begrip vakbekwaam. De meeste professionals zullen bevestigen dat het belangrijk is dat zijzelf en hun collega's vakbekwaam zijn. Maar wat wordt er eigenlijk mee bedoeld, door jezelf, je collega en je organisatie. Verstaan jullie hier hetzelfde onder en streven jullie hetzelfde na?
In het lerend netwerk is veel aandacht uitgegaan naar de definiëring van gedwongen afzonderen*. Hierbij vormde de definitie geen doel op zich maar zat de waarde vooral in het proces van gezamenlijke betekenisgeving. Het proces van definiëren kost tijd maar als dit zorgvuldig wordt gedaan, leidt het tot een veel groter bewustzijn. Een deelnemer zei het als volgt 'Het definiëren binnen het lerend netwerk heeft geleid tot een verandering van mindset bij mezelf. 'Op eigen kamer' vond ik eerder echt geen afzonderen. Sinds dit lerend netwerk is er een knop omgegaan en kan ik niet meer terug naar het oude normaal'. Individuele bijdragen aan de expliciete dialoog over de definiëring van gedwongen afzonderen, hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan de ontwikkelingen van een gemeenschappelijke visie op de toekomst van de JeugdzorgPlus.
NB: Het gaat bij gedwongen afzondering niet alleen om de 'isoleercel' en het sluiten ervan, maar ook en vooral om het toewerken naar een cultuur waarin het gedwongen afzonderen van jongeren op allerlei momenten van de dag, niet langer het vanzelfsprekende antwoord is op het omgaan met ingewikkelde situaties.
3. Leren door 'spontane' uitwisseling
In het lerend netwerk zaten verschillende elementen, zoals inbreng van externe deskundigen, het bespreken van cijfers, spontane uitwisseling en als groep met een leerthema aan de slag. Opvallend genoeg kenden de deelnemers qua lerend effect de meeste waarde toe aan spontane uitwisseling van successen en leermomenten. Hierbij werden herkenning en erkenning genoemds als aspecten die een belangrijke bijdrage leverden aan het leren.
Ik schrijf 'opvallend genoeg' maar het is eerder bijzonder te noemen dat ik verrast ben door het feit dat leren door spontane uitwisseling het hoogst scoort. In tal van bijeenkomsten ervaar ik namelijk dat energie vrij komt als mensen onderling uitwisselen over hetgeen ze gedaan en geprobeerd hebben. Ook bij maatschappelijk complexe professionaliserings-vraagstukken moeten we de waarde van het echt naar elkaar luisteren en gezien voelen niet onderschatten. Ik zie het als perspectief aanbrengen in de kennis en context om van weten naar doen te komen.
De invloed van het lerend netwerk wordt door de deelnemers als volgt geduid: Aanjaagfunctie, inspiratiebron, bewustwording van het belang van het gesprek over een open en veilig leefklimaat binnen de organisatie, ondersteunend bij innovatie en implementatie van nieuwe ideeën of interventies en borging van hetgeen dat goed gaat, en afname gedwongen afzonderen.
Werk aan de winkel
De doelstelling van dit lerend netwerk om het aantal gedwongen afzonderingen naar 0 terug te brengen is nog niet bereikt. Vermindering is in gang gezet, maar er is nog steeds werk aan de winkel. De JeugdzorgPlus instellingen worden aangemoedigd hierbij de six core strategie toe te passen, dit zijn zes kern strategieën om gedwongen afzondering terug te dringen.
- Toon leiderschap gericht op verandering
- Gebruik data om de praktijk te informeren
- Ontwikkel een adequate werk en leefomgeving
- Gebruik technieken en methodieken om gedwongen afzonderen te voorkomen
- Betrek het systeem van de cliënt
- Evalueer en reflecteer in diepte op iedere gedwongen afzondering die opgelegd wordt.
Heb jij vragen of goede praktijkvoorbeelden over één of meerdere van deze kern strategieën? Of heb jij ideeën over hoe tijdig passende hulp in te zetten zodat plaatsing in de JeugdzorgPlus voorkomen kan worden, deel deze dan op de community Platform Vakmanschap.
Wil je meer weten over lerende netwerken, kijk dan hier.
