Rol gemeente bij jeugdhulp in gezinsvormen

1. Verantwoordelijkheid nemen en parcours bepalen

Om meer passende gezinsvormen in je gemeente te realiseren, kun je als beleidsmaker partijen samenbrengen en zo doorbraken forceren. Je kunt obstakels voor nieuwe initiatieven wegnemen of meedenken over praktische problemen waar gezinnen en professionals tegenaan lopen. Nog meer dan bij andere vormen van jeugdhulp is de verbinding met de eigen gemeenschap hier cruciaal. Creëer daarom een platform waar ouders, kinderen, professionals en beleidsmakers elkaar ontmoeten en samen werken aan kwaliteit.

Het is hierbij belangrijk om jongeren en opvoeders naar hun ervaringen en behoeften te vragen. Je kunt hun ook een rol geven in het monitoren, evalueren en bijstellen van het beleid rondom jeugdhulp in gezinsvormen. Welke knelpunten zien de steungezinnen, de pleeggezinnen en de gezinshuisouders? Welke behoeften hebben kinderen en jongeren?

Bepaal het begin- en het eindpunt voor je beleid. De eerste stap is het analyseren van de lokale situatie. Hoeveel pleeggezinnen zijn er in jouw gemeenschap? Hoeveel gezinshuisouders? Om hoeveel kwetsbare kinderen gaat het? Hoeveel kinderen worden opgevangen in een residentiële voorziening, terwijl zij beter op hun plek zouden zijn in een gezin? Zijn er al steunstructuren rondom deze kinderen waar je bij kunt aansluiten?

Is de startsituatie duidelijk? Bepaal dan samen met jongeren, ouders, pleeg- en steungezinnen en zorgaanbieders het eindpunt. Wat zijn je ambities en doelen? Hoe kun je die verwezenlijken?

Kijk ook naar de regionale samenwerking. Regionale solidariteit, zowel inhoudelijk als financieel, is nodig om jeugdhulp in gezinsvormen te laten slagen. Bijvoorbeeld bij plaatsing in familieverband in een andere gemeente of regio.

2. Ontwikkelruimte en innovatie

Door innovatieve projecten te stimuleren en te sturen op kwaliteit draag je als gemeente bij aan passende gezinsvormen. Verschillende partners spelen hierbij een rol: de school, het wijkteam, de gezinnen, de jeugdhulpaanbieders en de gecertificeerde instellingen voor jeugdhulp. Als beleidsmaker kun je ervoor zorgen dat mensen elkaar kunnen vinden bij ontwikkelopdrachten en praktische problemen.

Innovatie vraagt ook op beleidsniveau samenwerking, bijvoorbeeld met de gemeenteafdeling huisvesting, of met de afdeling sociaal domein.

In overleg met zorgaanbieders in de regio kun je bepalen hoe je vanuit de gemeente kunt bijdragen aan de werving van gezinnen. Via een gemeentelijke wervingscampagne kun je gezamenlijk gezinnen werven, maar dat kan ook kindgericht gebeuren, bijvoorbeeld in samenwerking met de directeur van de school van een kind. Je kunt als gemeente ook meedoen aan de jaarlijkse Week van de Pleegzorg.

Steungezinnen, pleegouders en gezinshuisouders hebben behoefte aan onderlinge uitwisseling. Gemeenten kunnen onderling contact en kennisdeling tussen gezinnen stimuleren, met of zonder de steun van de zorgaanbieders. In een aantal gemeenten ontstaan al netwerken van deze gezinnen. Ook voor specifieke groepen, zoals pleeggrootouders, christelijke gezinnen of islamitische gezinnen, is het waardevol om elkaar te ontmoeten en kennis en ervaring uit te wisselen.

3. Verbinding informele hulp en jeugdhulp in gezinsvormen 

Bij de opvoeding speelt het netwerk vaak een belangrijke rol: grootouders en buren die oppassen, familie om bij te logeren, vrijwilligers bij buitenschoolse activiteiten en leerkrachten voor aandacht en advies. Bij een uithuisplaatsing heeft plaatsing in dit vertrouwde netwerk de voorkeur, omdat het minder ingrijpend is voor het kind. De gemeente hoeft deze oplossing niet altijd te formaliseren. Soms is formaliseren gewenst om passende hulp en steun te organiseren.

Het is belangrijk dat gemeenten hun inwoners duidelijkheid verschaffen over hoe ze omgaan met netwerkoplossingen. Hulpmiddelen daarbij zijn de Richtlijn netwerkpleegzorg gemeente-pleegzorgaanbieders en de Veldnorm netwerkpleegzorg jeugdbescherming-pleegzorgaanbieders.

Maak gebruik van de kennis van je jeugdhulpaanbieders over het begeleiden van pleeg- en gezinshuisouders. Nodig jeugdhulpaanbieders uit om hun kennis te delen met de wijkteams.

4. Sterke ondersteuningsstructuur en doen wat werkt

Steungezinnen, pleegouders en gezinshuisouders zijn het menselijk kapitaal van jeugdhulp in gezinsvormen. Gemeenten spelen een cruciale rol in het faciliteren van de juiste ondersteuning voor deze gezinnen. Er is al veel bekend over werkzame factoren bij pleegzorg en gezinshuizen. Het benutten van die kennis over de ondersteuning voor gezinnen levert op de lange termijn een kostenbesparing op. De richtlijn Pleegzorg en de richtlijn Uithuisplaatsing kunnen helpen bij effectieve ondersteuning.

Kinderen hebben vaak een stapeling van problemen. Het is verstandig aanvullende specialistische jeugdhulp in te kopen voor het pleegkind en de pleeg- of gezinshuisouders. Ook voor de ouders is begeleiding nodig: om te zorgen dat hun opvoedvaardigheden dusdanig verbeteren dat het kind weer terug kan naar huis; of om hen te helpen accepteren dat zij niet langer de opvoeder van het kind zijn.

5. Eenvoud en duidelijkheid in regels en financiën

Steun- en pleeggezinnen en gezinshuisouders verliezen veel energie aan praktische obstakels in regels en financiën. Ze hebben te maken met de pleegzorgvergoeding, de vergoeding van bijzondere kosten en eventuele gemeentelijke tegemoetkomingen. Gemeenten kunnen deze gezinnen informeren over de verschillende regelingen.

Jeugdhulp in gezinsvormen vraagt ook om vrije ruimte in de bekostiging voor bijzondere situaties die niet vooraf in het beleid zijn vast te leggen. Bijvoorbeeld extra financiële steun voor een gezin dat een kind in huis krijgt met een verwaarloosd gebit, maar dat niet aanvullend verzekerd is.

Publicatie Ruimte voor jeugdhulp in gezinsvormen. Handreiking en denkkader voor gemeenten