Wanneer je met kinderen, jongeren en gezinnen werkt, kun je situaties tegenkomen waarin je vastloopt. Wat is er dan aan de hand en wat kun je doen als je niet meer weet wat je moet doen?
Wat is er bij stagnatie aan de hand?
Werken in een stagnerende situatie zorgt vaak voor twijfels en onzekerheid. Je rent bijvoorbeeld van crisis naar crisis en niets lijkt echt te helpen. Je voelt je machteloos of hebt het gevoel er alleen voor te staan. Het kan ook zijn dat anderen zeggen dat het hun verantwoordelijkheid niet is en jij ermee zit, terwijl jij het ook niet meer weet.
Dit kunnen signalen van een stagnerend patroon zijn dat het kind en gezin niet verder helpt. Heb je het gevoel dat je tegen beter weten in doorploetert of in een belemmerend patroon terecht bent gekomen? Stel jezelf dan de volgende vragen:
- Wanneer kreeg ik het gevoel dat ik niet verder kwam, dat ik stagneerde?
- Waardoor kwam dat?
- Wat heb ik toen gedaan?
Wat nu?
Een goede eerste stap is om deze gevoelens en gedachten van stagnatie bij jezelf te herkennen en te erkennen. Daardoor kun je ze ook delen met anderen. Misschien voelen gezinsleden of andere betrokken hulpverleners zich net zo. Door het gevoel van stagnatie te benoemen is het mogelijk om samen een pas op de plaats te maken. Dit is ook één van de aanbevelingen uit het onderzoek Achter gesloten deuren. Zij beschrijven het belang om gevoelens en onmacht te bespreken. Ook dit is onderdeel van je professionaliteit. Het is goed om samen te realiseren dat leren en ontwikkelen begint met het erkennen van ongemak. En samen te beseffen dat we iets niet weten of nog niet in staat zijn om structurele vooruitgang te boeken bij complexe vraagstukken.
Ik denk dat het lastig is om toe te geven dat je het niet weet. Iedereen zit daar met zijn eigen expertise, en we verwachten van elkaar dat we het weten.
Vertragen
Als een situatie stagneert, is het soms nodig om te vertragen en geen beslissing te nemen over wat nodig is. Je kunt dit vergelijken met een rotonde. Op een rotonde kun je verschillende keuzes maken: je kunt de eerste, tweede of derde afslag nemen. Je kunt ook een rondje rijden of weer teruggaan. Je kunt een paar rondjes rijden en pas dan een keuze maken.
Soms is het nodig eerst wat tijd te nemen voordat je een beslissing neemt over wat nodig is en stil te staan op de rotonde: je maakt een goede analyse van wat er allemaal al gebeurd is en waar jullie nu werkelijk staan, in plaats van eroverheen te vliegen.
Zo kun je in de hulpverlening eerst samen bepalen waar jullie naartoe willen werken. In plaats van dat je beslist over de noodzaak voor een nieuwe vorm van hulp of om hulp op of af te schalen. Bij stagnatie blijkt een pas op de plaats vaak een opening te bieden om weer - op een andere manier- in beweging te komen. Je stopt dan met doen waar niemand vertrouwen in heeft. Je bespreekt de machteloosheid die je voelt, je maakt samen een goede analyse én je bent niet meer alleen. Samen weet en kun je meer en kun je op zoek gaan naar alternatieven. Bedenk dat als het gemakkelijk was geweest en het antwoord al had bestaan, jullie het vast allang gedaan hadden.
Vinden jullie het lastig om te vertragen? Stel dan bijvoorbeeld de volgende vragen:
- Wat houdt ons tegen om te vertragen?
- Wat zou helpen om een pas op de plaats te maken of weer in beweging te komen?
Lees hierover meer bij 'spanningsveld 4' op pagina 81 van Samen bereiken wat niemand alleen lukt.
Niemand sprak uit dat we het op dat moment niet wisten. Dat vraagt dat we op zo'n moment vertragen. De leerbijeenkomsten hebben mij het inzicht opgeleverd dat we op het punt van het niet-weten mogen komen. Alleen al het toegeven daarvan is kwetsbaar, maar waardevol.
Verdragen
Misschien kunnen jullie het initiatief nemen om eerst eens met alle betrokkenen rondom het kind of de jongere en het gezin bij elkaar te komen. Om jullie dilemma's te delen en van elkaar te horen hoe je daarmee omgaat. Het samen vertragen en verdragen dat je het antwoord nog niet hebt, kan uiteindelijk bijdragen aan een duurzaam perspectief.
Door een pas op de plaats te maken, zie je beter wat er gebeurt. Je gaat misschien een patroon in jullie handelen zien. Van daaruit kunnen jullie vervolgstappen zetten om samen het gezin beter te ondersteunen in het vinden van een duurzame oplossing die bij hen past. Het is dan wel belangrijk dat jullie bereid zijn kritisch naar jullie eigen aannames en overtuigingen te kijken.
Door het ontdekken en duiden van je eigen denk- en gedragspatronen, kun je beter begrijpen wat er gebeurt als een situatie stagneert. Dat begrip draagt bij aan een duurzaam perspectief. Lees hierover meer bij Met alle betrokkenen werken aan een duurzaam perspectief.
Het omgaan met onzekerheid en het niet-weten in hulpverleningssituaties is onderdeel van je professioneel handelen en leren. Het is belangrijk dat je je hierin gesteund voelt door collega's en leidinggevende of bestuurder en dat zij achter jouw afwegingen staan. Bespreek dit daarom altijd met je collega's en leidinggevende of bestuurder.
Deel jouw ervaringen
Om te bouwen aan een gewenste en noodzakelijke lerende beweging komen professionals, ouders en jongeren, sinds 2018 samen in lokale en regionale leerbijeenkomsten. Het NJi neemt deel aan deze leerbijeenkomsten. We merken daarin dat professionals de stagnatie en hun eigen aandeel daarin herkennen. Herken je dit ook? Vertel Manon Robben, m.robben@nji.nl, over jouw inzichten en neem ons mee in de stappen die jij hebt gezet. Zo kan het NJi anderen weer meenemen in jouw ervaringen en blijven we samen bouwen aan een steeds krachtiger lerende beweging.
Meer informatie
De publicatie Samen bereiken wat niemand alleen lukt biedt handvatten om samen lerend de belemmerende patronen te doorbreken. En om de balans te vinden in samenwerking en de verantwoordelijkheid om nieuwe, duurzamere perspectieven te kunnen ontwikkelen.
In deel 1 van de publicatie Samen leren in complexe situaties vind je het verhaal van Denise en haar moeder en de betrokken professionals. In deel 2 van die publicatie lees je wat professionals geleerd hebben in situaties dat hulp stagneerde.
