Jongere | sociaal- emotioneel: emoties, stress en groepsdruk

Wat verandert er bij jongeren rond deze leeftijd? 

Het inzicht in emoties groeit steeds verder bij jongeren. Ze leren vooral de minder duidelijke emoties beter te herkennen. Bijvoorbeeld als iemand zich ongemakkelijk voelt. Of gekwetst. Jongeren leren dat ze zulke emoties bijvoorbeeld kunnen herkennen aan hoe iemand kijkt. Of aan iemands stem. Ook herkennen ze beter wanneer iemand iets positiefs zegt, maar eigenlijk iets negatiefs bedoelt. Zoals bij sarcasme.  

Steeds meer manieren om met emoties om te gaan 

Jongeren worden steeds beter in het omgaan met emoties. Ze leren meer manieren om zichzelf rustig te maken. Of een probleem op te lossen. Dat kan door dingen te doen, zoals je uitspreken, hulp zoeken bij anderen, of enge dingen uit de weg te gaan. Of door aan andere dingen te denken, bijvoorbeeld door afleiding te zoeken om tot rust te komen.  

Nadenken over eigen gedachten 

Jongeren kunnen ook steeds meer nadenken over hun eigen gedachten. Zo kunnen ze bijvoorbeeld negatieve verwachtingen herkennen die hen tegenhouden om iets nieuws te proberen, bijvoorbeeld: 'Ik kan het toch niet.' Of negatieve gedachten over anderen, zoals: 'Iedereen lacht me uit.' Dit soort gedachten geven vaak veel negatieve emoties. Als jongeren zich bewuster worden van negatieve gedachten en leren checken of deze wel kloppen, kunnen hun emoties veranderen. Hiertegenover kunnen ze helpende gedachten zetten, zoals: 'Het is spannend, maar ik ga het proberen en zie wel hoe het gaat.' Of: 'Eerder lukte het ook om iets nieuws te leren.'

Omgaan met emoties bij verschillende mensen 

Jongeren hebben steeds meer contact met andere mensen. Zoals de ouders van vrienden, of verschillende docenten. Hierdoor krijgen ze meer inzicht in verschillen tussen mensen en hoe die zich gedragen in verschillende situaties. De relaties van jongeren veranderen ook. Vriendschappen worden serieuzer, ze krijgen een baan, gaan een nieuwe studie doen, of krijgen een relatie. Deze situaties vragen andere reacties van jongeren. In een relatie gedraag je je anders dan naar vrienden. Als werknemer ben je anders dan op school. En deze situaties roepen nieuwe emoties op, waar jongeren mee moeten leren omgaan. Ze moeten leren zich aan te passen, voor zichzelf op te komen en hun wensen op een prettige manier duidelijk te maken.  

Omgaan met emoties in verschillende situaties  

Jongeren leren meer manieren om met emoties om te gaan, maar ze leren vooral ook steeds beter wat in verschillende situaties helpt.  

Bijvoorbeeld:  

• Als je een spannende presentatie moet geven, is het slim om jezelf de avond van te voren af te leiden. Dan denk je er niet steeds over na en kun je beter slapen.
• Als een vriendin iets zei dat jou kwetste, kun je beter laten weten dat je het niet leuk vond. Als je niets zegt, zal het blijven knagen en heb je kans dat het opnieuw gebeurt. Misschien is er een reden dat ze het zei, of bedoelde ze iets anders. Dat is goed om te weten.  

Jongeren leren dit door eigen ervaringen, door anderen na te doen en soms door een goed gesprek met vrienden of ouders.   

Help je kind door verschillende situaties te bespreken 

Als ouder kun je helpen door te benoemen wat in verschillende situaties van ze wordt verwacht. Wat vinden anderen belangrijk in een situatie? En wat vinden ze vervelend? Is dit hetzelfde als bij jullie thuis? Of zijn er verschillen, bijvoorbeeld door een traditie, geloof of gewoonte? Door te benoemen wat gewenst gedrag is en waarom anderen dat belangrijk vinden, krijgt je kind meer inzicht in anderen.  

Onzeker in groepen

Jongeren worden langzaam beter in het reguleren van emoties. Maar dit is veel moeilijker als ze onder druk staan of gestrest zijn. Stress zorgt ervoor dat je minder over de toekomst nadenkt. Je bent vooral bezig bent met het nu. Hierdoor kun je minder logisch nadenken over een probleem.  

Jongeren hebben ook vaak meer moeite om hun emoties onder controle te houden als ze met vrienden of in een groep zijn. Jongeren zijn gevoelig voor groepsdruk en worden in een groep vaak wat onzekerder dan normaal. Hierdoor nemen ze sneller risico's en denken ze minder na over de gevolgen van hun reacties.  

Dit heeft te maken met de hersenontwikkeling. Het sociale deel van de hersenen ontwikkelt zich snel bij jongeren. Dit zijn de delen van de hersenen waar emoties, beloningen en de meningen van anderen worden verwerkt. Het deel van de hersenen dat het gedrag stuurt, ontwikkelt zich langzamer. Hierdoor zijn jongeren extra gevoelig voor de mening van anderen. En ze kunnen moeite hebben om rustig over een probleem na te denken en over de lange termijn na te denken.  

Hoe kun je je kind helpen omgaan met emoties? 

Zoek samen de oorzaak van een emotie 

Pas als je weet wat de oorzaak van je emotie is, kun je bedenken wat je eraan kunt doen. Maar veel jongeren kunnen niet altijd benoemen wat ze voelen. Of ze worden overspoeld door hun emoties. Daar kunnen ze chagrijnig, boos of gestrest van worden. Het is dan moeilijk om iets te veranderen.   

Voelt je kind zich niet goed, maar weet het niet precies waarom? Probeer samen te bedenken wat er speelt: waar denkt je kind over na en waar maakt het zich zorgen om? Soms lucht het al op als je kind vertelt wat het bezighoudt. En als jullie weten wat er dwars zit, kunnen jullie nadenken over oplossingen.   

Hoe je het beste met emoties kunt omgaan, hangt af van de situatie. Als je kind bang is om naar de tandarts te gaan, is afleiding bijvoorbeeld slim, zodat het er minder aan denkt. Is je kind bang om een toets niet te halen? Dan kan het beter zijn om te praten over of het eigenlijk wel erg is is als je kind niet alles weet. Dan wordt je kind minder gestrest en kan het weer leren.  

Ondersteun bij leren en uitproberen 

Jongeren leren steeds meer manieren om emoties onder controle te houden en aan te passen. Dit leren ze door uitproberen, anderen na te doen en uitleg van anderen. Als ouder kun je hierbij ondersteunen:  

• Leer je kind de signalen te herkennen van een boze bui of stress
• Help de oorzaak en het gevolg van een probleem duidelijk te maken
• Laat je kind merken dat je begrijpt waarom het zich zo voelt
• Laat merken dat de gevoelens van je kind er mogen zijn
• Help nadenken over verschillende oplossingen voor een probleem
• Help om een situatie nuchter te bekijken
• Vertel hoe jij zelf dezelfde problemen ooit hebt opgelost
• Laat je kind fouten maken en help bij het vinden van oplossingen

Voorkom het onderdrukken van gevoelens  

Een gevoel onderdrukken werkt vaak niet goed. Door een probleem proberen te vergeten, kan je kind er tijdelijk minder last van hebben. Maar de situatie verandert er niet door. Laat je kind weten dat het prima is om bepaalde gevoelens en emoties te hebben.    

Maak het niet te groot 

Soms zijn emoties even heel groot, maar worden ze snel weer minder. Geef je kind soms de tijd om bij te komen, bijvoorbeeld als het net uit school of werk komt. Probeer zelf rustig te blijven en geef je kind vertrouwen dat het problemen kan oplossen. Soms is het fijn over problemen te praten. Maar soms werkt het beter om samen iets leuks te gaan doen.    

Geef grenzen aan 

Sta open voor een gesprek, maar geef ook duidelijk je grenzen aan.  

Jongeren worden zelfstandiger, maar de band met hun ouders blijft belangrijk. Grenzen geven hen rust in wat ze kunnen en mogen doen.