Peuter | Zelfsturing: Beginnen met aanpassen

Wat is zelfsturing? 

Veel gedrag van mensen gebeurt snel, zonder dat ze er lang over nadenken. En soms gaat gedrag ook deels of helemaal automatisch. Zoals beginnen met fietsen bij een groen licht. Of 'au' roepen als je je teen stoot.  

Als kind leer je ook vaardigheden om het eigen gedrag bij te sturen. Dit heet zelfsturing, of de executieve functies. Deze zelfsturing betekent dat je eerst nadenkt voordat je iets doet. Het gaat vooral om gedrag dat je helpt flexibel te zijn, zelfcontrole te hebben en dingen te onthouden.  

Bijvoorbeeld: je hebt geen zin om te sporten, maar je weet dat het goed voor je is. Daarom besluit je om toch te gaan sporten in plaats van televisie te kijken. Of in de supermarkt kies je ervoor om niet langs schappen met ongezonde producten te lopen. 

Hoe kunnen peuters hun eigen gedrag al sturen? 

Voor zelfsturing zijn drie soorten vaardigheden het meest belangrijk:  

• Onthouden: je onthoudt informatie die je kunt gebruiken om je gedrag te veranderen.
• Zelfcontrole: je voorkomt of stopt dat je iets doet wat als eerste in je opkomt.
• Flexibiliteit: je doet iets anders dan wat je van plan was, als dat nodig is in een nieuwe situatie. 

Peuters beginnen deze vaardigheden al een beetje te leren. In de kleutertijd leren ze dit steeds meer.

Zelfsturing betekent omgaan met prikkels 

Zelfsturing heeft voor een groot deel te maken met het verwerken van prikkels. Prikkels zijn alle dingen die je kunt ruiken, proeven, horen, zien en voelen. Er zijn prikkels van buiten, zoals iemand die boos op je wordt. Of dat je ziet dat gaat regenen. Er zijn ook prikkels die je bij jezelf voelt. Bijvoorbeeld dat je honger krijgt. Of dat je zenuwachtig bent. Op al deze prikkels kun je reageren door zelfsturing. 

Om zelfsturing te leren, moeten kinderen eerst leren om prikkels te verwerken. Peuters leren dit stap voor stap. Ze beginnen te merken dat ze een eigen persoon zijn die zelf dingen kan doen, zonder hulp van ouders. Maar peuters blijven altijd hulp nodig hebben om zichzelf bij te sturen.  

Want peuters zijn snel overprikkeld. Na een drukke dag merk je bijvoorbeeld dat je kind sneller verdrietig of boos wordt. Maar het heeft niet alleen met drukte te maken. Jonge kinderen kunnen ook overprikkeld raken door leuke dingen. Bijvoorbeeld als ze bijna jarig zijn. Of bij de Sinterklaasoptocht. Ze vinden het heel leuk, maar daarna zijn ze toch erg moe.  

Hoe ontwikkelen peuters zelfsturing?  

Voor zelfsturing moeten kinderen ook andere dingen leren: hun aandacht ergens bij houden, vooruitdenken en omgaan met verandering. Dit leren ze stap voor stap.  

4 tips om je kind te helpen bij het leren van zelfsturing

1. Zorg voor rust  

Zorg voor voldoende tijd waarin je peuter niks hoeft te doen. En wissel momenten van samen spelen af met zelfstandig spelen. Zorg ook dat je kind voldoende en op regelmatige tijden slaapt.  

2. Help je kind oefenen met aandacht vasthouden   

Je kunt je kind helpen met het oefenen van aandacht vasthouden. Dit doe je door te reageren op wat je kind aan het doen is. En aan te moedigen om daarmee verder te gaan. Laat je kind bijvoorbeeld eerst nieuw speelgoed zelf ontdekken, voordat je er samen mee gaat spelen.  

Het is ook goed om niet met te veel verschillend speelgoed tegelijk te spelen. Dan vinden peuters het namelijk moeilijker om hun aandacht erbij te houden. Geef dus een een of twee dingen tegelijk. 

3. Help je kind prikkels rustig te verwerken 

Je kunt samen oefenen met prikkels verwerken. Bijvoorbeeld met voorlezen. Begin niet meteen met het verhaal, maar bekijk eerst samen het boekje: kan je kind vertellen wat het ziet? Je kunt ook oefenen met samen een spelletje doen. Haal eerst alles samen uit de doos, en laat je kind ontdekken. Daarna kun je het spelletje volgens de spelregels doen.  

Zo kan je kind wennen aan wat jullie gaan doen, en de prikkels rustiger verwerken. Dat kan helpen om daarna beter de aandacht bij het boekje of spelletje te houden.  

4. Zorg voor voorspelbaarheid 

Help je kind door veel en vaak uitleg te geven. Vertel wat jullie vandaag samen gaan doen. Kondig nieuwe dingen en veranderingen steeds aan. Bijvoorbeeld: we gaan over tien minuten naar buiten, dus we moeten alvast beginnen met opruimen. 

Zelfsturing en veiligheid 

Peuters zijn afhankelijk van hun ouders om te stoppen met gedrag als dat nodig is. Ze kunnen meer zelf, maar overschatten ook vaak wat ze kunnen. Dat hoort bij het ontdekken en uitproberen. Daarom blijft het belangrijk dat er altijd iemand in de buurt is om te kijken of alles goed gaat. 

Peuters kunnen al een erg sterke eigen wil hebben. Daarom is het soms belangrijk dat ze voor hun eigen veiligheid worden tegengehouden. Het is daarom ook goed om je huis aan te passen, bijvoorbeeld met een traphekje. Lees meer tips om jouw kind veilig te laten opgroeien.