Stress en ouderschap bij armoede

Leven in armoede kan langdurige stress bij ouders veroorzaken. Dit kan een negatieve invloed hebben op hun rol als opvoeder.

Armoede en stress

Ouders kunnen vaak goed omgaan met tijdelijke armoede. Het wordt meestal lastiger als de armoede lang duurt. Of als ze ook andere problemen hebben, zoals geen werk hebben, ziek zijn of onveiligheid in de wijk. Zo'n moeilijke situatie zorgt vaak voor langdurige stress. 

Stress en de invloed op de hersenen

Stress is een natuurlijke reactie op spanning. Dit betekent dat het normaal is dat je stress hebt als je je zorgen maakt. Het wordt een probleem als stress lang duurt. Dan beperkt stress het denkvermogen. Langdurige stress beïnvloedt de manier waarop hersenen zich ontwikkelen. Je kunt dan minder goed nadenken en keuzes maken. Vooral als het gaat om plannen, vooruitdenken en het onder controle houden van emoties. Het wordt bijvoorbeeld moeilijker om je te concentreren. Ook kun je je anders gaan gedragen door de stress. Daardoor wordt overzicht houden lastiger. Dat zorgt ervoor dat dingen worden uitgesteld. Of dat er juist impulsieve beslissingen worden gemaakt.

Bij armoede ontstaan telkens dringende problemen waar ouders meteen op moeten reageren. Ze richten zich dan vaak op overleven op de korte termijn. Ouders kopen bijvoorbeeld eten of nieuwe schoenen voor hun kind in plaats van de zorgverzekering of huur te betalen. Het is moeilijk om uit deze vicieuze cirkel te komen.

Gevolgen van armoede voor ouders

Ouders met weinig geld kunnen niet alles kopen wat zij of de kinderen willen. Zo is het moeilijk om te zorgen voor voldoende en goede voeding, onderwijs en gezondheidszorg. Ouders kunnen hierdoor het gevoel van onmacht, frustratie en schaamte krijgen. Soms hebben ze ook het gevoel dat ze falen of vastzitten in hun situatie. Dat heeft een negatief effect op hun zelfbeeld. Ook kan het zorgen voor depressieve en angstige gevoelens over hun leven nu en in de toekomst. Situaties kunnen uitzichtloos lijken. En het is moeilijk om voor te stellen hoe ze in een andere situatie terecht kunnen komen.

Armoede en de zorg voor kinderen

Stress over geld heeft gevolgen voor het hele gezin. Soms hebben ouders minder aandacht voor de kinderen. Het kan als een dagtaak voelen om te zorgen dat hun kinderen en zijzelf er verzorgd uitzien. Ook stimuleren ouders in armoede hun kinderen gemiddeld minder in hun ontwikkeling dan ouders die meer te besteden hebben. Er wordt bijvoorbeeld minder gespeeld en gepraat met de kinderen en minder vaak voorgelezen. Voor ouders is het moeilijk om goed voor hun kind te zorgen als hun eigen behoeften niet zijn vervuld. Bijvoorbeeld het hebben van kleding en eten. Of het gevoel om gezien te worden.

Door langdurige stress kunnen ouders minder gevoelig zijn in de interactie met hun kind. Ze worden bijvoorbeeld sneller boos. De manier van opvoeden wordt bij ouders die leven in langdurige armoede meer bepaald door stress dan door het gedrag van het kind.

Gevolgen van armoede voor kinderen

Uit onderzoek blijkt dat kinderen die opgroeien in armoede meer stress ervaren. Zo lopen ze vaker achter op school en stoppen ze eerder met school. Daarnaast hebben deze kinderen meer kans op depressies, eetstoornissen of een burn-out.

Kinderen kunnen ook in een sociaal isolement terechtkomen doordat ze niet kunnen meedoen aan allerlei activiteiten. Het is bijvoorbeeld moeilijk om mee te doen aan sport- of muziekles. Ook komen deze kinderen vaak niet buiten hun eigen regio.

Omgaan met stress

Ouders geven aan dat stress over geld hun eigen welbevinden en dat van hun kinderen negatief beïnvloedt. Toch komen veel ouders voor zichzelf en hun kinderen op. Ze gaan vaak op een creatieve manier met situaties om. Ook zoeken ouders naar manieren om hun kinderen toch te bieden wat zij nodig hebben. Dit laat zien hoe krachtig ouders in armoede zijn: ze zijn meer dan hun slechte financiële situatie. Door verder te kijken, wordt duidelijk welke talenten zij inzetten om met die situatie en de bijbehorende stress om te gaan. Denk aan oplossingen voor het vieren van verjaardagen, hun inzet om het beste van de situatie te maken of het meeleven met andere mensen in armoede. Als iedereen elkaar steunt, helpt dat ouders om er meer voor hun gezin te zijn.

Meer informatie

Het effect van stress op de hersenen

Bronnen

  • Armoede tijdens de eerste 1000 dagen: cijfers, feiten en gevolgen - Pharos 
  • Werkboek: Armoede beter begrijpen, verrijk je kennis in vijf dagen - Movisie
  • Ouders in armoede weten niet hoe ze hun kinderen moeten opvoeden - Aandeonderkant.be 
  • Duncan, G. J., Magnuson, K., & Votruba-Drzal, E. (2017). Moving beyond correlations in assessing the consequences of poverty. Annual Review of Psychology, 68, 413-434. 
  • Geenen, G. (2007). Intergenerationele overdracht van gehechtheid bij Belgische moeders en kinderen die in extreme armoede leven: een meervoudige gevalsstudie. Leuven: Katholieke Universiteit Leuven. 
  • Katz, I., Corlyon, J., La Place, V., & Hunter, S. (2007). The relationship between parenting and poverty. York: Policy Research Bureau. 
  • Kessler, R. C., Angermeyer, M., Anthony, J. C., De Graaf, R. O. N., Demyttenaere, K., Gasquet, I., & Üstün, T. B. (2007). Lifetime prevalence and age-of-onset distributions of mental disorders in the World Health Organization's World Mental Health Survey Initiative. World psychiatry, 6(3), 168. 
  • Pijpers, F., Vanneste, Y., & Feron, F. (2019). Stress bij kinderen: Hoe houden we het gezond; stress bezien vanuit de jeugdgezondheidszorg. Utrecht: Nederlands Centrum Jeugdgezondheid. 
  • Rose, W., & McAuley, C. (2019). Poverty and its impact on parenting in the UK: Re-defining the critical nature of the relationship through examining lived experiences in times of austerity. Children and Youth Services Review. 97, 134-141. 
  • Tierney, W. G. (2015). Rethinking education and poverty. W. G. Tierney (Ed.). Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press. 
  • Vandermeulen, B., Vanderveer, A., & Driessens, K. (2021). Armoede doorbreek je niet alleen: verdieping op de gids. Antwerpen: Universiteit Antwerpen.
  • Vanhee, L. (2007). Weerbaar en broos: mensen in armoede over ouderschap: een verkennende kwalitatieve studie in psychologisch perspectief. Leuven: Katholieke Universiteit Leuven. 

Lees ook

Alle pagina's over armoede

Foto Ellen Donkers

Vragen? Neem contact op met:

Ellen Donkers

adviseur en onderzoeker
e.donkers@nji.nl