Een toekomstplan geeft inzicht in de doelen en wensen van een jongere voor de toekomst. Dit is onderdeel van de aanpak Toekomstgericht werken. Het is belangrijk dat jongeren zelf hun toekomstplan maken. Alleen dan is het werken met een toekomstplan effectief. Maar vaak hebben jongeren hierbij wel hulp en ondersteuning nodig. Hoe kun je dit als professional het beste doen?
Hoe help ik een jongere bij het maken van een toekomstplan?
Mijn plan moet echt mijn eigen plan zijn. Ik maak dit plan zelf in een vorm die bij mij past. Ik deel mijn plan zelf met de mensen die mij kunnen helpen om mijn plan te realiseren.
Werken met jongeren aan een toekomstplan vraagt vakmanschap. De onderstaande tips zijn opgesteld op basis van onderzoek en praktijkervaring. Gebruik ze om jongeren te ondersteunen bij het maken van een toekomstplan.
1. Leer de jongere kennen
Ga samen op onderzoek uit. Het maken van een toekomstplan is geen invuloefening, maar vraagt verdieping in de wereld van de jongere. Vraag wie voor de jongere belangrijk is. Wie zou de jongere willen betrekken bij het maken van een plan? Wat heeft die nodig om over de toekomst na te kunnen denken? Zijn er dingen in het hier en nu die het dromen in de weg staan?
2. Zorg voor vertrouwen
Vertrouwen en samenwerking zijn nodig om een jongere te kunnen helpen bij het maken van een toekomstplan. Maak afspraken over hoe je wilt samenwerken. Leg wederzijdse verwachtingen en afspraken vast. En ga uit van gelijkwaardigheid en vertrouwen.
3. Stel vragen
Het maken van een toekomstplan is een gezamenlijke zoektocht waarin de wensen, dromen en beelden van de toekomst scherper worden. Dit vraag om een gezamenlijke verkenning met de jongere, aan de hand van vragen als:
- Wie ben ik, wat kan ik en wat wil ik?
- Wat zijn mijn dromen? Wat wil ik bereiken?
- Hoe zie ik mijn toekomst voor me als het gaat om zelfstandig worden?
- Wat wil ik als het gaat om de Big 5: support, wonen, school en werk, inkomen, en welzijn.
Het is een kwetsbaar proces. Professionals gaven aan dat ze, voor ze het doorhebben, in een dynamiek zitten waarbij zij vooral de realistische en kritische stem vertegenwoordigen en jongeren de onrealistische dromers zijn. In het Fieldlab bleek dat je gerust de tijd kan nemen voor dat dromen.
4. Kleine stapjes
Ga van grote doelen naar kleine stapjes. Welke ondersteuning past daarbij, op de korte termijn en op de lange termijn? En wie kan daarin welke rol spelen? De volgende vragen kunnen daarbij helpen:
- Wat wil je bereiken?
- Wat kun je zelf?
- Wie kan jou helpen?
- Wat is er nu nodig?
- Wat is er straks nodig?
5. Positieve insteek
Geef ook aandacht aan wat goed gaat, aan de talenten van jongere, aan waar de jongere goed in is. Kijk samen hoe deze kwaliteiten de jongere gaan helpen bij het bereiken van de doelen. Vier successen, hoe klein ook.
Wat doe ik met het toekomstplan?
Het toekomstplan van de jongere is leidend voor wat er georganiseerd moet worden om het plan van de jongere te realiseren. Geef de jongere ook hier regie in. Hoe wil de jongere de stappen uitvoeren? Kijk vervolgens naar de afspraken over de uitvoering: wat is er nodig, wat moet er gedaan worden en wie doet wat op welke termijn?
Maak afspraken met de jongere, ouders, netwerk en de verwijzer over regievoering op het uitvoeringsplan: wie is waarvoor verantwoordelijk? En wie bewaakt de voortgang van het uitvoeringsplan? Wanneer de jongere overgaat naar een andere organisatie, gaat het toekomstplan mee. Maar alleen als de jongere hiervoor toestemming geeft. Het plan is dan leidend voor de overdracht en het organiseren van de vervolghulp.
Ga in gesprek
Start met het gesprek over jullie samenwerking (de contractering): hoe werken we samen en wat spreken we daarover af? Maak afspraken over het omgaan met elkaar, beschikbaarheid en bereikbaarheid, verwachtingen, elkaar aanspreken en signaleren als het niet goed gaat. Met de jongere zelf of tussen jullie in de samenwerking.
De jongere is eigenaar van het plan en kiest zelf de vorm van het plan. Jouw rol als professional is het bevragen van de jongere en het helpen uitwerken van het plan. Dit doe je vanuit jouw achtergrond, kennis en ervaring. Er komt daarmee een dialoog tot stand tussen het perspectief van de jongere (eigen regie, eigen doelen, zelfkennis) en de professionaliteit van de hulpverlener (vakmanschap, expertise). Dit gaat over onderwerpen als:
- Wat maakt dat het wel gaat lukken? Wat zijn de helpende krachten?
- Wat maakt dat het niet gaat lukken? Wat zijn de risico's?
- Wat zijn de beschikbare bronnen? Denk aan mensen, middelen en mogelijkheden.
- Wat moet er geregeld worden en door wie?
- Welke stappen gaat de jongere zetten?
- Welke afspraken maak je over wie de jongere hierbij gaat ondersteunen?
Wanneer geef ik de jongere regie en wanneer neem ik zelf regie?
Jongeren hebben ruimte nodig om zelf hun keuzes te maken, maar hebben ook begeleiding en bescherming nodig. Professionals ervaren hierin vaak een spanningsveld. Wanneer ondersteun je jongeren in het zelf bepalen? Wanneer neem je zelf meer de regie en ga je proactief meebepalen? En wat doe je als je een jongere niet gemotiveerd is?
Laat mij de baas over mijn eigen leven zijn. Denk niet voor mij. Betrek mij bij beslissingen en help mij om zelf te beslissen. Maar weet ook wanneer je de regie tijdelijk moet overnemen. En betrek mij ook bij die beslissing.
Opgroeien is een proces van vallen en opstaan, en dus ook van fouten maken. Sommige fouten helpen om te leren en verder te komen. Maar bij andere fouten kan er meer op het spel staan. In de opvoeding en begeleiding van jongeren naar volwassenheid gaat het over de juiste balans tussen ruimte en verantwoordelijkheid geven aan jongeren, en bescherming en begeleiding bieden. Die balans is niet voor te schrijven, maar moet je als professional steeds samen met de jongere, het gezin en het netwerk vinden.
Het vertrekpunt hierbij is dat de regie zoveel mogelijk bij de jongere ligt. Gaandeweg onderzoek je samen of en waarbij de jongere ondersteuning nodig heeft. Ga telkens open in gesprek over waar het wel lukt en waar niet. Zo kijken jullie samen hoe je de jongere kan ondersteunen bij het nemen van regie en verantwoordelijkheid. Vervolgens maak je daar afspraken over. Wees daarbij open en transparant over afwegingen in de begeleiding. Neem beslissingen samen en betrek de jongere zoveel mogelijk bij overleggen waarin over de jongere gesproken wordt.
Wat doe ik als een jongere niet gemotiveerd is?
Motivatie gaat over het zelf richting kunnen geven aan je eigen leven en toekomst. Zelf meebepalen over doelen en werkwijze vergroot de intrinsieke motivatie van jongeren. Motivatie is geen statisch of algemeen gegeven, maar gaat over een specifiek doel of gedrag. Een jongere kan bij sommige dingen geen motivatie laten zien, maar bij andere dingen juist wel.
Gebrekkige motivatie van een jongere voor een bepaald doel of op een bepaald gebied kan verschillende oorzaken hebben:
- het doel is niet een doel van de jongere zelf
- het doel conflicteert met andere doelen of belangen
- de jongere wil wel iets bereiken, maar het lukt niet om dit voor elkaar te krijgen
Is een jongere niet gemotiveerd? Ga het gesprek aan waarin je de mogelijke oorzaken onderzoekt. Probeer hierbij aansluiting te vinden bij datgene wat voor de jongere van belang en van waarde is. Wat vindt de jongere belangrijk bij het maken van keuzes op de korte termijn? Waarvoor is de jongere wel gemotiveerd? Wat vindt de jongere belangrijk bij het maken van keuzes op de lange termijn, en wat staat die keuzes mogelijk in de weg?
Voorbeelden van een toekomstplan
Een toekomstplan is een instrument dat jongere helpt om na te denken over de eigen toekomst. Het kan in verschillende vormen. Gebruik creativiteit en zoek naar een passende vorm voor de jongere. Zie hieronder voorbeelden van een toekomstplan.
- Mijn Pad is een methode voor het werken aan het versterken van de autonomie van jongeren. De bijbehorende tool ondersteunt jongeren bij het nadenken over wat zij willen met hun leven en toekomst, het maken van eigen keuzes en het stap voor stap uitstippelen van hun eigen pad. Het is ontwikkeld door Hogeschool Rotterdam, Horizon en Cardea.
- Mijn steunsysteem. Dé veerkrachtplaat voor jongeren. (Inholland.nl)
- Het gespreksinstrument KR8! van Movisie helpt jongeren hun wensen, behoeften en krachten te begrijpen en maakt helder waar de hulpvraag ligt.
- Plan jouw Plan - Plan 18 is een methodische aanpak, ontwikkeld door Vanmontfoort om overzicht te krijgen wat er nog geregeld moet worden als een jongere die jeugdhulp ontvangt 18 wordt.
- De Toekomstcoach is een werkwijze van regio Rivierenland. De toekomstcoach maakt samen met jongeren een plan voor hun toekomst en begeleidt hen bij het zetten van de stappen.
- Kwikstart is een app ontwikkeld door Stichting Kinderperspectief met informatie over wat er verandert als jongeren 18 worden en wat geregeld moet worden.
Lees ook
-
Aanpak Toekomstgericht werken in begeleiding naar volwassenheid
Aanpak Toekomstgericht werken in begeleiding naar volwassenheid
ProfessionalsLees meer over Aanpak Toekomstgericht werken in begeleiding naar volwassenheidWil je jongeren in jeugdhulp begeleiden naar volwassenheid? De aanpak Toekomstgericht werken helpt je hierbij.
Aanpak Toekomstgericht werken in begeleiding naar volwassenheid -
Dit vinden jongeren belangrijk in jeugdhulp
Dit vinden jongeren belangrijk in jeugdhulp
ProfessionalsBeleidsmakersLees meer over Dit vinden jongeren belangrijk in jeugdhulpJongeren in jeugdhulp weten vaak heel goed wat voor hen werkt. Dit hebben ze samengevat in tien aandachtspunten.
Dit vinden jongeren belangrijk in jeugdhulp
