Voordelen en risico's van zelfdiagnoses via sociale media

Wat zijn zelfdiagnosevideo's?

Op sociale media zijn steeds meer video's waarmee jongeren zich een zelfdiagnose kunnen geven. Een zelfdiagnose houdt in dat je denkt dat je een ziekte hebt, zonder dat een arts, psychiater of psycholoog dat heeft gezegd. In zulke video's worden bepaalde klachten omschreven. En er wordt gezegd dat je een mentale stoornis hebt, als je deze klachten hebt. Jongeren kunnen zichzelf dan een label geven. Bijvoorbeeld: als je je down voelt en niet uit bed kunt komen, dan heb je een depressie. Of: als je snel bent afgeleid, dan heb je ADHD.

Waarom zoeken jongeren online naar informatie over mentale klachten?

Het is normaal voor jongeren om negatieve emoties te ervaren. Het lichaam en brein zijn nog volop in ontwikkeling en er gebeuren veel nieuwe dingen. Zoals verliefd worden en een relatie krijgen. Of beslissingen maken op school die belangrijk zijn voor de toekomst. Ook worden jongeren zich steeds bewuster van de wereld om hen heen. Ze krijgen daardoor meer mee van bijvoorbeeld problemen thuis of in de maatschappij.

Voor sommige jongeren is het moeilijk om te begrijpen waarom ze negatieve emoties ervaren, terwijl ze die als kind niet hadden. Sommige jongeren hebben het idee dat ze veel meer last hebben van negatieve emoties dan hun leeftijdsgenoten. Het is begrijpelijk dat jongeren dan willen weten hoe dit komt.

Jongeren gebruiken hiervoor vaak TikTok of andere sociale media. Dat is voor hen makkelijk, omdat ze dit al veel gebruiken. Er wordt veel content gedeeld over problemen, in begrijpelijke taal die jongeren aanspreekt.

Door het kijken en liken van video's die te maken hebben met hun klachten, krijgen jongeren steeds meer vergelijkbare video's te zien. Dat komt door het algoritme op sociale media. Zo komen jongeren vaak 'toevallig' een zelfdiagnosevideo tegen.

Ook kan het gebeuren dat jongeren zelfdiagnosevideo's zien, terwijl ze hier niet naar zochten. Bijvoorbeeld omdat vrienden deze video's hebben bekeken. Of omdat de video's algemeen populair zijn.

Wat zijn de positieve kanten van zelfdiagnoses?

Tips bij problemen

Vaak weten jongeren niet precies wat er met hen aan de hand is. Ook weten ze niet of hun klachten wel ernstig genoeg zijn om professionele hulp te vragen. Als jongeren een zelfdiagnosevideo zien, kunnen ze zichzelf hierin herkennen. Het label kan jongeren inzicht geven in hoe hun problemen samenhangen. Ook zien ze dat er meer jongeren zijn die verglijkbare problemen hebben en kunnen ze leren van hoe anderen hiermee omgaan. Dit kunnen zij dan ook proberen.

Steun vinden

Zelfdiagnoses helpen jongeren bij het vormen van hun sociale identiteit. Vaak hebben jongeren het idee dat niemand anders zich zo voelt zoals zij. Door een label op zichzelf te plakken, horen ze opeens bij een hele grote groep mensen met hetzelfde label. Hierdoor voelen ze zich minder alleen en schamen ze zich minder voor hun problemen

Het zien van andere jongeren met dezelfde klachten en hetzelfde label helpt jongeren om zich minder eenzaam te voelen. Ook kunnen ze empathie en steun krijgen van elkaar. Jongeren kunnen op sociale media reacties plaatsen bij video's. Ze kunnen berichten met ervaringen, tips en advies naar elkaar sturen. En elkaar laten zien hoe ze werken aan herstel. Uit onderzoek blijkt dat zulke steun kan helpen voor jongeren met mentale klachten.

Startpunt voor professionele hulp

Zelfdiagnoses kunnen jongeren ook helpen om hulp te zoeken. Ze kunnen bijvoorbeeld op sociale media zien dat anderen met dezelfde problemen ook professionele hulp hebben. Ook geeft een zelfdiagnose jongeren het idee dat hun problemen erg genoeg zijn om professionele hulp te ontvangen.

Daarnaast kan een zelfdiagnose een startpunt in therapie zijn. Het kan de professional namelijk veel informatie geven over welke klachten de jongere ervaart, en hoe de jongere de klachten zelf ziet.

Wat zijn de risico's van zelfdiagnoses?

Verkeerde informatie

Veel informatie op sociale media klopt niet. En soms klopt de informatie wel, maar is het onvolledig of te simpel. Bijvoorbeeld dat je ADHD hebt als je het moeilijk vindt om op te letten in de klas. Terwijl het heel normaal is als je je moeilijk kunt concentreren, zeker als het onderwerp je niet interesseert. Ook wordt vaak gezegd dat de hersenen anders in elkaar zitten bij mensen met een label, terwijl dit niet blijkt uit onderzoek. Of labels worden beschreven als verklaring voor het gedrag: ik ben druk, want ik heb ADHD. Terwijl het label alleen maar het gedrag beschrijft dat iemand laat zien, het is niet de oorzaak. 

Veel zelfdiagnosevideo's zijn niet gemaakt door professionals zoals psychologen, maar door influencers of jongeren. Vooral als deze influencers of jongeren populair zijn, kan dit ertoe leiden dat sommige mentale stoornissen worden gezien als 'cool'. En dat jongeren deze stoornis ook willen 'hebben'.

Problemen vergroot door vrienden en sociale media

Zelfdiagnoses kunnen offline en online versterkt worden. Offline kan het bijvoorbeeld zo zijn dat iemand vrienden heeft met dezelfde problemen. Ze praten dan misschien telkens over die problemen, waardoor ze zich juist slechter gaan voelen. De problemen worden een sterk onderdeel van hun identiteit en de vriendschap, en ze worden niet opgelost.

Online wordt dit effect versterkt door het algoritme. Als een jongere op sociale media bijvoorbeeld een video te zien krijgt over een bipolaire stoornis en deze video 'liket' of er langer naar kijkt, dan krijgt de jongere daarna nog meer video's over een bipolaire stoornis te zien. Hierdoor kan een jongere zich steeds meer met het label identificeren.

Ook als een jongere zelf niet op zoek is naar dit soort informatie, kan het problemen geven. Als jongeren een zelfdiagnosevideo zien, kunnen ze problemen bij zichzelf gaan zien, die zij normaal minder sterk ervoeren. Door de aandacht die zij aan de problemen geven, kunnen de problemen versterkt worden.

Steeds meer psychiatrische taal

Op sociale media is het gebruiken van psychiatrische termen zoals 'angst' of 'depressie' normaal geworden. Het is goed dat jongeren meer leren over mentale gezondheid. Maar op sociale media lijkt het alsof iedereen last heeft van mentale stoornissen. Terwijl het vaak geen mentale stoornis is, maar een normale negatieve ervaring of emotie. Zoals verdrietig zijn na het uitgaan van een relatie, of gespannen zijn voor een presentatie.

Doordat psychiatrische taal zo normaal is geworden, gebruiken jongeren dit ook veel meer om lichte of normale problemen en emoties te beschrijven. Ze gaan zichzelf dan herkennen in psychiatrische termen. Ook kunnen jongeren de behoefte krijgen om steeds extremere termen te gebruiken om hun ervaringen te benoemen, zoals trauma. Door het gebruiken van deze termen gaan jongeren zich identificeren met deze mentale stoornissen, terwijl er mogelijk geen sprake is van een mentale stoornis bij de jongere, maar van normale veranderingen in mentale gezondheid.

Lees ook Aandacht voor mentale problemen bij jongeren: de juiste balans

Gedrag wordt beïnvloed door zelfdiagnose

Een ander risico van zelfdiagnose is dat er een zogeheten self-fulfilling prophecy ontstaat. De jongere gaat zich dan steeds meer gedragen naar een (onjuiste) zelfdiagnose. Stel dat iemand het moeilijk vindt om te presenteren, omdat diegene bang is om uitgelachen te worden. De jongere ziet daarna een zelfdiagnosevideo waarin wordt gezegd dat dit betekent dat de jongere een sociale angststoornis heeft. De jongere kan zich dan sterk met dit label gaan identificeren en zich er steeds meer naar gaan gedragen. Misschien ziet de jongere een video van iemand met een sociale angststoornis die niet met vreemden durft te praten, uit angst om uitgelachen te worden. De jongere kan hier dan ook bang voor worden. De klachten van de jongere worden dus alleen maar erger door de zelfdiagnose.

Help jongeren met het vinden van balans

Zelf-diagnoses via sociale media hebben voor- en nadelen. Uit onderzoek weten we dat jongeren soms zelf-diagnose video's behulpzaam vinden, maar soms ook juist getriggerd of onzeker raken van zulke video's. Jongeren willen vaak graag leren hoe zij sociale media zo kunnen gebruiken dat het positief uitpakt voor hun mentale gezondheid.

De inhoud van deze pagina is tot stand gekomen in samenwerking met Mieke Oldeman van de Universiteit van Amsterdam.