Tussen april 2018 en april 2021 deden zes gemeenten ervaring op met de IJslandse aanpak, onder begeleiding van het Nederlands Jeugdinstituut en het Trimbos-instituut. In de loop van de pilot brak de corona-epidemie uit. De gemeenten kregen te maken met maatregelen waardoor activiteiten niet konden doorgaan, en die het welzijn van jongeren onder druk zetten.
Welke perspectieven kon de IJslandse aanpak bieden, juist ook in deze bijzondere tijd? Projectleiders van Texel, Hardenberg, de Kempen-gemeenten en Súdwest-Fryslân delen hun ervaringen, en vertellen aan de hand van praktijkvoorbeelden wat de pilot hen heeft opgeleverd.
Uitgangspunten IJslands model
De IJslandse aanpak helpt jongeren kansrijk en gezond op te groeien. Dit doet de aanpak door zich te richten op de vier belangrijkste omgevingsfactoren: het effect van het gezin, de peergroep, school en vrijetijdsbesteding op het middelengebruik van jongeren.
Meer informatie over de werking van het IJslandse preventiemodel vind je op de website van het Trimbos Instituut. Eén van de speerpunten van het IJslandse preventiemodel is inzetten op zinvolle vrijetijdsbesteding. Dit kan een vrijetijdsactiviteit zijn, maar ook een bijbaantje of vrijwilligerswerk. Wat waren de activiteiten en effecten in de verschillende pilotgemeenten rondom zinvolle vrijetijdsbesteding? Hoe hielp dit jongeren kansrijk en gezond op te groeien? Vier gemeenten vertellen.
Jongeren aan het werk voor jongeren
In de pilots in Dedemsvaart en Súdwest-Fryslân wilden de projectleiders vanuit de focus op zinvolle vrijetijdsbesteding het vrijetijdsaanbod vergroten, en daarbij een baantje creëren voor jongeren. In Dedemsvaart is dat het Team Actief geworden, dat vakantieactiviteiten organiseert voor en door jongeren. Een begeleider van de gemeente helpt de jongeren uit Team Actief om buiten de gebaande paden te denken, en zorgt ervoor dat de randvoorwaarden veilig zijn – dus bijvoorbeeld geen vrijetijdsactiviteit in een café waar alcohol en drugs gebruikt worden.
Dit heeft het opgeleverd: de jongeren van Team Actief slagen er veel beter dan de gemeente in om deelnemers te vinden voor vrijetijdsactiviteiten. Daarnaast krijgen ze van de gemeente de kans om zelf dingen te leren. Eén jongere wilde bijvoorbeeld graag fotograferen. De gemeente ging voor haar op zoek naar een professionele fotograaf die tips kon geven. Met Team Actief snijdt het mes aan twee kanten.
Samenwerking met lokale ondernemers
Bij het opzetten van de pilot op Texel gaven de projectleiders aan dat zinvolle vrijetijdsbesteding en ouderbetrokkenheid focuspunten zijn. Ze riepen uitdrukkelijk ook het bedrijfsleven op om mee te denken. En daar bleken de commerciële partners heel goed in. De lokale surfschool ontwikkelde bijvoorbeeld een surfcursus voor jongeren waar ook ouders bij betrokken worden. Zij worden uitgenodigd om te zien hoe het eraan toegaat, wat de sfeer is, en kunnen tijdens de lessen gebruikmaken van het strandpaviljoen. Daar ontmoeten ze ook andere ouders. In één les gaan de ouders daadwerkelijk met de jongeren in zee. Zo ervaren zij wat hun kinderen aan het doen zijn. Daarnaast zorgt het voor een ontspannen contact tussen ouders onderling, want 'samen in zo'n pak het water in', dat schept een band.
Dit heeft het opgeleverd: De cursus kan op veel belangstelling rekenen en de aanvliegroute biedt hierdoor inspiratie voor andere op te zetten cursussen. Het raakt verschillende focuspunten uit het IJslandse model: zinvolle vrijetijdsbesteding voor jongeren, betrokkenheid van ouders bij hun kinderen, en verbinding tussen ouders onderling. Daarnaast zijn er nieuwe verbindingen gemaakt met partners en is de samenwerking met commerciële partners tot een hoger level getild.
Omdat partners zelf meebepalen wat ze gaan doen, willen ze ook graag met je mee blijven denken. Dat was vóór de pilot echt anders!
School als community
Door oog te hebben voor de kracht van scholen, kan er veel bereikt worden. Pilot Súdwest-Fryslân heeft goede ervaringen opgedaan met Cool Teams rondom scholen, van waaruit voor jongeren vrijetijdsactiviteiten ontwikkeld worden en een vinger aan de pols gehouden wordt.
In de pilot van de Kempen-gemeenten is intensief samengewerkt met scholen: om jongeren te bereiken en om als community te fungeren. Doordat aan het begin van de pilot een vragenlijst bij jongeren werd uitgezet over hun behoeften, gaven de scholen aan beter op de hoogte te zijn van wat speelt bij 'hun' jongeren. Vanuit de pilot zijn er op scholen jeugdhonken gerealiseerd. Daarnaast wordt er met een mobiele bus en jeugdcoaches langs de scholen gegaan.
Dit heeft het opgeleverd: Er kan sneller en beter ingespeeld worden op de behoeften van jongeren. Door activiteiten op school aan te bieden, kunnen jongeren op een veilige plek meedoen en worden ook jongeren aangesproken die normaal gesproken niet zo snel mee zouden doen.
De school wordt steeds vaker ingezet als vindplek en community. Scholen willen niet degene zijn die alles over de schutting gegooid krijgen. Zij zorgen dat wij daar als gemeente scherp op blijven en samen met hen gelijkwaardig kijken wat we kunnen doen.
Snel kunnen schakelen tussen partners
In de beginperiode is in de Texelse pilot sterk ingezet op de samenwerking tussen partners. Toen de eerste lockdown werd afgekondigd was het vrijetijdsaanbod al volop in ontwikkeling. Daardoor kon er, toen de coronamaatregelen in april-mei 2020 versoepeld werden, heel snel geschakeld worden. Het aanbod dat gepland was tussen de schoolvakanties werd ingezet als vakantieaanbod, en daar was grote behoefte aan.
Dit heeft het opgeleverd: Doordat de gemeente in de pilot goede contacten had opgebouwd met o.a. commerciële partijen, lukte het om dat aanbod zo snel rond krijgen. De samenwerking heeft er ook voor gezorgd dat de lokale ondernemers hun blik meer op de Texelse jongeren richten, waar zij voorheen vooral oog hadden voor toerisme.
Het mooie van de IJslandse aanpak is dat het uitgaat van het positieve. Je bent helemaal niet bezig met dingen die niet mogen, maar met wat er wel kan en mag. Dat vind ik een heel fijne aanpak.
Meten is weten
Projectleiders van de pilots in Súdwest-Fryslân en Hardenberg geven aan dat zij door de meting aan het begin van de pilot een goed beeld kregen van hun jongeren, en daar konden zij in coronatijd op voortbouwen. Bij de tweede meting werd in Hardenberg zichtbaar welke invloed de coronamaatregelen hadden op het welzijn van de jongeren. De cijfers van middelengebruik waren gedaald. Waar kwam dat door? Er was tijdens de lockdown bijvoorbeeld meer toezicht van ouders. Doordat jongeren 's avonds niet samen konden afspreken, kwamen ze minder vaak op 'onveilige' plekken.
De meerwaarde van de IJslandse aanpak is vooral de bewustwording dat jongeren nog kinderen zijn, die zich niet vanzelfsprekend wel redden. Ze hebben daar echt begeleiding bij nodig, ook al hebben ze een goede thuisbasis en worden ze niet als kwetsbaar gezien.
Toezicht, zinvolle vrijetijdsbesteding en een veilige omgeving blijken dus echt belangrijke factoren voor het tegengaan van middelengebruik. De gemeenten van de pilot buigen zich nu over de vraag hoe ze die kennis ook na de coronatijd op een goede manier kunnen blijven gebruiken.
Meer informatie
Opgroeien in een kansrijke omgeving (NJi)Het IJslandse preventiemodel (Trimbos Instituut)