Kind 6-12 jaar | Sociaal-emotioneel: emoties herkennen, begrijpen en ermee omgaan

Emoties herkennen en begrijpen

In de basisschoolleeftijd leren kinderen nog veel over emoties. Wat voelt iemand precies? En waarom? Kinderen leren steeds sneller hun eigen emoties herkennen. Dit is belangrijk, want hierdoor kunnen ze zeggen wat ze willen en wat zou helpen. Ook kunnen kinderen hierdoor beter hun eigen grenzen aangeven. Als een kind niet goed begrijpt wat het voelt, wordt het vaak onrustig, boos of verdrietig.

Benoem emoties en geef uitleg

Sommige kinderen kunnen nog niet goed zeggen wat ze voelen en willen. Vooral als ze boos zijn, kunnen ze niet goed zeggen wat er is. Je kunt je kind helpen door te zeggen wat je denkt dat je kind voelt. Je benoemt dan het gevoel van je kind, en de reden waarom je kind zich zo voelt. Zo begrijpt je kind zelf beter wat er aan de hand is. Ook leert je kind de woorden om over gevoelens te praten. Als je kind beter begrijpt wat het zelf voelt en waarom, kan het daar ook beter op reageren. Dat helpt ook in contacten met anderen.

Verschillende emoties 

In sommige situaties kun je verschillende emoties tegelijk hebben. Dat is verwarrend. Hoe kan iemand nou tegelijk blij en verdrietig? Of trots en onzeker?

Voorbeeld 

Vincent gaat mee naar de begrafenis van zijn opa. Eindelijk ziet hij al zijn nichtjes en neefjes weer. Hij is verdrietig, maar heeft ook zin in zijn familie te zien.

Praat met je kind over dit soort situaties. Benoem wat je zelf voelt en waarom. En laat je kind weten dat er verschillende emoties tegelijk kunnen zijn.

Leren inleven in de emoties van anderen

Als kinderen met anderen omgaan, leren ze veel over emoties en gedrag. In de klas, de speeltuin of op het sportveld zijn veel kinderen bij elkaar. Er gebeurt veel en kinderen reageren verschillend op dezelfde situatie. Hierdoor leren kinderen dat niet iedereen hetzelfde voelt. Dat het ene kind iets spannend vindt, terwijl de ander het leuk vindt. En een derde kind vindt het leuk en spannend tegelijk. Als ouder kun je dit soort overeenkomsten en verschillen benoemen. Deze kennis is voor je kind belangrijk om rekening te kunnen houden met anderen.

Voorbeeld

PSV heeft gewonnen en Mattie is super blij. Maar zijn vriend is voor AJAX en die hebben verloren. Mattie snapt dat en praat daarom in de klas even niet over de wedstrijd van PSV. In plaats daarvan zegt hij: 'Balen joh, van Ajax'.

Lees boeken om samen te praten over emoties en gedrag

Als je samen een boek leest, kun je makkelijker met je kind over gevoelens praten. Want in  boeken komen vaak veel emoties voor. Bespreek wat er gebeurt in het boek. En hoe de personen zich voelen. Bespreek de oorzaken van de gevoelens. En ook wat er gebeurt door de gevoelens.

Kinderen leren zo dat emoties veel invloed hebben op iemands gedrag. En dat je soms niet doorhebt wat iemand anders denkt en voelt. Soms doet een kind bijvoorbeeld onaardig tegen andere kinderen. Maar dan blijkt dat een kind zelf is gepest en heel bang is dat dat opnieuw gebeurt. Dit soort kennis is belangrijk om anderen beter te begrijpen. En om rekening te houden met anderen. Je kunt de voorbeelden uit boeken ook gebruiken om over het echte leven te praten.

Hoe leren kinderen omgaan met emoties?

Kinderen moeten leren hun emoties op een handige manier te laten zien aan anderen: niet te veel, maar ook niet te weinig. Dit helpt in sociaal contact met anderen. Als kinderen ouder worden, gaat dat steeds beter. Ze reageren minder snel, maar denken eerst na over hun reactie en de gevolgen. Als er iets gebeurt, worden kinderen minder vaak heel boos, of alleen een beetje boos. En het duurt minder lang voor kinderen weer rustig worden, nadat ze boos of verdrietig waren. Toch komen sterke emoties nog steeds veel voor bij kinderen. Vooral als ze moe of gespannen zijn. Ook hebben kinderen vaker woede-uitbarstingen of huilbuien bij mensen bij wie ze zich veilig voelen. Zoals ouders of broers en zussen.

Het is goed om emoties te laten zien

Als kinderen niet laten merken wat ze voelen, dan weten anderen niet dat er iets aan de hand is. Ze kunnen er dan ook geen rekening mee houden. Kinderen moeten daarom soms geholpen worden om te zeggen wat zij voelen, willen of vinden. En wat ze niet leuk vinden. Zie je bijvoorbeeld dat een kind twijfelt, maar niets zegt? Dan kun je dat benoemen of een vraag stellen: 'Hé, zou Mira, ook een keer willen gooien?' of 'Wat wil jij dat we gaan doen?' Zo zorg je dat er aandacht is voor het kind en help je andere kinderen hierop te letten.

Leren rekening houden met de gevolgen

Als kinderen aangeven wat zij graag willen, moeten zij wel rekening houden met anderen. Als kinderen te sterk reageren op iemand anders, bereiken ze vaak niet wat zij willen.

Voorbeeld

Een broer en zus spelen een spel. De broer wil een spelregel veranderen en wordt heel boos als de zus dat niet wil. De zus wil daardoor niet meer verder spelen. Dat is niet wat de broer wilde bereiken, want hij wilde wel graag verder spelen. Dat is een belangrijke reden voor hem om zijn gedrag aan te passen. In plaats van boos te worden, kan hij proberen uit te leggen waarom hij het anders wil.

Anderen reageren vaak beter als een kind rustiger zegt dat het iets niet leuk vindt. Of zegt wat het wel wil doen. Oudere kinderen leren steeds beter om emotionele reacties aan te passen aan de situatie. Dat is belangrijk voor het contact met anderen. Ook op school is het belangrijk. Daar wordt bijvoorbeeld steeds meer verwacht dat een kind zelfstandig kan werken. Zonder dat het anderen daar bij stoort. Het helpt dan als een kind rustig blijft, ook als iets moeilijk is of onduidelijk. Door rustig te blijven kan een kind nadenken over een oplossing. Zoals hulp vragen of opnieuw de opdracht lezen.

Leren samen oplossingen te zoeken

Kinderen leren veel als ze samen spelen, onderhandelen en overleggen. Ook begrijpen ze de gevolgen van hun reacties beter. Kinderen hebben hier vaak nog hulp bij nodig. Benoem als ouder bijvoorbeeld wat verschillende kinderen willen. Bedenk samen wat daarin hetzelfde is, en wat verschillend. Laat kinderen nadenken over een oplossing. Is er misschien een spel waarin het allebei kan? Of een afspraak dat ze eerst het ene en dan het andere gaan doen? Of dat ze allebei even iets alleen gaan doen en het later opnieuw proberen. Benoem dat kinderen samen moeten zorgen dat ze fijn kunnen samenspelen.

Help misverstanden op te lossen

Soms denken kinderen dat ze weten wat er aan de hand is. Maar ze hebben elkaar dan niet goed begrepen.

Voorbeeld

Roy denkt dat Pim alleen met de oudere kinderen wil voetballen. Hij is jaloers en sluit zich op in de wc. De juf vraagt Pim wat er is: 'Zou het kunnen dat Pim met de oudere kinderen én met jou wil voetballen?' Ze gaan het vragen en Roy mag inderdaad meedoen. 

Je gedachten bepalen hoe jij je voelt. Maar soms klopt de gedachte niet. Vraag je kind wat het voelt en hoe dat komt. Help je kind een situatie van de andere kant te bekijken. Kinderen die zich onzeker voelen of veel vervelende dingen hebben meegemaakt, hebben vaak negatievere verwachtingen. Zij voelen zij zich sneller aangevallen. Dan is het belangrijk samen te bespreken of het klopt wat zij denken.

Help kinderen zichzelf te leren kennen

Als ouder zie je vaak van tevoren dat iets mis gaat bij je kind. Je merkt dat je kind moe wordt en heel druk wordt. Of je ziet dat je kind gefrustreerd raakt en bijna woedend wordt. Of dat twee kinderen niet goed naar elkaar luisteren. Voor kinderen is dit vaak nog niet duidelijk. Zij herkennen de signalen nog niet goed bij zichzelf. Benoem daarom wat je ziet en help kinderen zichzelf beter te leren kennen. Bespreek samen op een rustig moment wat je kind helpt om rustig te worden. Bijvoorbeeld door samen even diep adem te halen, door op tijd iets anders te gaan doen of door even een glas water te drinken. Zo leer je je kind omgaan met lastige situaties en emoties.  

Probeer te praten over je eigen emoties

Je kind voelt het als jij ontspannen bent. Het voelt zich dan ook beter. Je kind voelt het ook als je moe, verdrietig, of geïrriteerd bent. Het heeft invloed op je kind hoe jij met je emoties omgaat. Probeer met je kind te praten over je eigen gevoelens. Kinderen begrijpen niet altijd waarom je iets voelt. Bijvoorbeeld: 'Ik schrok door die auto. Daarom deed ik boos.'

Als je als ouder beter in je vel zit, is het makkelijker positief op je kind te reageren. Het is daarom belangrijk om als ouder goed voor jezelf te zorgen.