Hoe help ik mijn kind nepnieuws te herkennen en ermee om te gaan?

Nepnieuws, misinformatie en desinformatie: de verschillen

Nepnieuws, misinformatie en desinformatie zijn termen voor informatie die niet klopt, maar wel echt lijkt. Soms wordt de informatie met slechte bedoelingen naar buiten gebracht en soms niet. 

Wanneer onjuiste of onnauwkeurige informatie wordt verspreid zonder dat diegene doorheeft dat de informatie niet klopt noemen we dit misinformatie.

Voorbeeld: Tijdens de coronacrisis was er nepnieuws over het drinken van bleekmiddel. Dat zou het coronavirus doden. Dat klopte niet, maar sommige mensen deden dit. Zij kregen ernstige problemen met hun gezondheid.

Wanneer onjuiste onnauwkeurige informatie opzettelijk wordt gemaakt en verspreid met slechte bedoelingen, dan hebben we het over desinformatie Dat kan gebeuren om mensen te beschadigen of om er geld mee te verdienen.

Voorbeeld: Tijdens verkiezingen wordt informatie verspreid over mensen in de politiek, om zo te voorkomen dat mensen op hen gaan stemmen.

Dus, in het kort: Misinformatie en desinformatie zijn allebei nepnieuws.

• Misinformatie is onjuist zonder dat men het door heeft bij het verspreiden.
• Desinformatie is opzettelijk onjuist en heeft een slechte bedoeling.

Dat klinkt simpel, maar het is soms moeilijk om te herkennen.

Het Jeugdjournaal heeft in een video laten zien hoe lastig dit soms is. Ze vertelden in het nieuws dat een Franse YouTuber met waterballetjes zijn hele straat liet overstromen. Later kwamen ze erachter dat het nepnieuws was.

Wat is gevaarlijk aan nepnieuws?

Het kan zorgen voor verwarring en misleiding

Nepnieuws is vaak moeilijk te herkennen. Daardoor weten mensen niet meer wat ze moeten geloven. Hierdoor maken mensen soms keuzes die gebaseerd zijn op onjuiste informatie, zoals in het voorbeeld van de coronacrisis waar misinformatie werd verspreid over het drinken van bleekmiddel om de virus te doden.

Nepnieuws wordt niet altijd met verkeerde bedoelingen verspreid

Het kan bijvoorbeeld grappig bedoeld zijn. Zoals de filmpjes van LuckyTV. Maar het kan ook gemaakt zijn om invloed te hebben op wat mensen denken en vinden. Bijvoorbeeld wanneer er desinformatie over mensen in de politiek wordt verspreid, om zo te voorkomen dat mensen op hen gaan stemmen.

Nepnieuws kan grote gevolgen hebben

Bijvoorbeeld als er naaktfoto's van iemand worden verspreid die niet echt zijn, maar gemaakt met AI. Of als een influencer reclame maakt voor een medicijn om snel af te vallen, maar het medicijn niet goed onderzocht is en dus schadelijk kan zijn.

Waarom geloven we nepnieuws soms?

Het verschil tussen wat echt is en wat niet is steeds moeilijker te zien. Ook zien we steeds vaker nepnieuws op sociale media. De content die jij of je kind te zien krijgt sluit aan bij jouw interesses, dat komt door algoritmes die zorgen voor gepersonaliseerde feeds. Wanneer iets aansluit bij jou interesses neem je sneller aan dat wat je ziet ook klopt. Ook zijn er bijvoorbeeld influencers met veel volgers, terwijl ze in het echt niet bestaan. Zij zijn gemaakt met AI.

Samen met je kind nepnieuws herkennen

Uit onderzoek blijkt dat kinderen denken dat ze nepnieuws goed kunnen herkennen. Maar eigenlijk valt dit tegen. Het is daarom belangrijk dat kinderen leren hoe je omgaat met nieuws, en hoe je nepnieuws herkent. 

Denk samen na over het doel van het nieuws

Het doel van nepnieuws is vaak om een sterke emotie op te roepen. Het maakt je bijvoorbeeld heel boos of juist blij. Hierdoor wordt nepnieuws sneller gedeeld en verspreid.

Is wat je ziet bedoeld om emoties los te maken? Zoals angst of woede? Dan is het goed om te checken of een bericht wel echt is.

Kijk naar de kwaliteit van de foto of video

Bij nepnieuws worden vaak foto's of video's gebruikt die al vaker gebruikt zijn. Ook zijn ze vaak bewerkt. Daardoor is de kwaliteit vaak slechter.

De kwaliteit van foto's en video's die met AI gemaakt zijn wordt steeds beter. Hierbij kan het helpen om te kijken naar het profiel van de persoon die de video deelt, of naar de reacties die eronder staan. Controleer of het nieuwsbericht ook ergens anders geplaatst is. Dit kun je doen door een paar woorden van het bericht in Google te typen. Je kunt ook op betrouwbare nieuwssites zoeken. Bijvoorbeeld de NOS of RTL Nieuws.

En belangrijk: deel geen berichten, foto's en video's waarvan je niet zeker weet of ze echt zijn. Zo voorkom je dat desinformatie meer mensen bereikt.

Wat als je kind nepnieuws gelooft?

Dat kan ingewikkeld zijn. Je kind weet zeker dat het gelijk heeft. Als je zegt dat wat je kind gelooft niet klopt, dan werkt dat vaak niet. Wat wel kan helpen:

• Probeer goed te luisteren naar je kind en laat je kind uitpraten.
• Toon begrip. Soms kan het geloven in nepnieuws voortkomen uit angst voor iets onbekends of door extreme verhalen die je kind heeft gelezen.
• Stel onderzoekende vragen. Bijvoorbeeld 'Wat zorgt ervoor dat je dat vindt?' Probeer het woord 'waarom' niet te gebruiken. Dit kan overkomen als een oordeel, waardoor je kind zich minder vrij voelt om te praten.
• Ga samen op onderzoek uit. Kijk hoe het komt dat jij iets anders leest dan je kind.

Complottheorie

Soms is nepnieuws heel schadelijk. Zo kunnen mensen of organisaties door nepnieuws de schuld krijgen van een gebeurtenis. Er wordt dan bijvoorbeeld gezegd dat deze mensen of organisaties informatie geheimhouden, terwijl daar geen bewijs voor is. Dit kan vervolgens leiden tot complottheorieën. Meer informatie over complottheorieën vind je bij Wat zijn nepnieuws, desinformatie en complotdenken?