Na twee coronajaren is het normale leven grotendeels weer opgestart. Jongeren zitten op school weer in volle klassen en kunnen weer zonder beperkingen gaan stappen. In sommige gemeenten en in de media zijn er signalen dat er op school en bij het uitgaan ook meer sprake is van probleemgedrag onder jongeren. Wat is er bekend over eventuele veranderingen in het gedrag van jongeren door corona? En hoe kun je hier als beleidsmaker het beste mee omgaan?
Wat is er bekend over gedragsveranderingen bij jongeren na corona?
Onderzoeksresultaten of cijfers die bevestigen dat jongeren zich daadwerkelijk anders gedragen dan voor de coronacrisis ontbreken. Het opzoeken van grenzen is een normaal onderdeel van hun ontwikkeling. Wel leren jongeren van elkaar en van de ervaringen van oudere jongeren. En dat normale leerproces heeft twee jaar stilgelegen. Daardoor kunnen jongeren belangrijke kennis over sociale omgangsvormen op school en tijdens het uitgaan hebben gemist. En hebben ze misschien ook meer geïnternaliseerde problematiek, zoals stress, sombere gevoelens en psychische klachten. Of juist meer externaliserend probleemgedrag, zoals opstandig groepsgedrag.
Sommige scholen krijgen meer signalen van geïnternaliseerde problematiek bij jongeren. Ze zien een toename van het aantal leerlingen dat vastloopt, motivatieproblemen heeft en last heeft van somberheidsklachten. Ook hebben meer leerlingen moeite met de groepsdynamiek en het contact maken met anderen. Ook kost het docenten meer moeite om orde te houden. Tegelijkertijd zijn er ook signalen dat opstandig groepsgedrag weer afneemt nu de structuur en regelmaat van voor corona weer de norm is.
Het probleemgedrag lijkt een normale reactie op een abnormale periode die voor jongeren een breuk heeft veroorzaakt in het leren door ervaringen. Ook al is het beeld nog niet compleet, als beleidsmaker kun je wel rekening houden met deze actuele ontwikkelingen.
Wat werkt bij gedragsproblemen van jongeren?
Het is belangrijk om de signalen van losbandiger gedrag van jongeren serieus te nemen. Jongeren ontwikkelen zich elke dag en hebben een sterke basis nodig om weer te herstellen na een ingrijpende ervaring als een lockdown. De meeste jongeren veren weer terug, maar sommige hebben extra hulp nodig. Houd daarom de koers van het gemeentelijk beleid vast en gooi niet alles om. Gebruik geen ingrijpende beleidsaanpassingen of hardhandige aanpakken, maar probeer het gedrag van jongeren in de huidige context te zien. In deze levensfase zoeken jongeren naar de grenzen en is het belangrijk dat hun omgeving hen daarbij helpt en begeleidt. Wat werkt is dit:
Contact zoeken met jongeren
Neem als gemeente het initiatief om in gesprek te gaan met jongeren over hun leven na corona en hoe zij daarover denken. Uit onderzoeken blijkt dat jongeren het gevoel hebben dat ze niet goed betrokken worden bij gemeentelijk beleid. Bedenk daarom vooraf wat de juiste partij is om dit gesprek te organiseren en eventuele weerstand te overwinnen. Misschien kan het jongerenwerk of een vereniging dat beter doen dan de gemeente zelf.
Laat jongeren actief meedenken over hun leven na corona in jullie gemeente en betrek ze bij de besluitvorming. Wees wel eerlijk over wat wel en niet kan. Zo voorkom je teleurstelling. Leg het accent op wat jongeren kunnen bijdragen in plaats van wat ze niet goed of niet goed genoeg doen. Zorg ook dat de gemeente voor jongeren online goed te vinden is.
Focussen op beschermende factoren
Veel gemeenten en scholen weten al dat zinvolle vrije tijdsbesteding beschermt tegen risicogedrag. Bekijk voor meer informatie de pagina's over vrije tijd. Ook de inzet van jongerenwerk werkt. Investeren in de pedagogische basis bevordert wenselijk gedrag en vermindert overlast. Denk daarbij aan het versterken van de rol en de relatie met ouders, het welbevinden op school, contact met leeftijdsgenoten en zinvolle vrijetijdsbesteding. Deze en andere beschermende factoren zorgen ervoor dat kinderen en jongeren zich verbonden, geborgen en gezien voelen. Ze zijn ook na corona relevant om aan te werken.
Naar de lange termijn kijken
Investeren in versterking van de pedagogische basis levert vaak geen snelle oplossingen. Wel zijn de eerste positieve effecten al snel voelbaar en loont deze investering zeker op langere termijn. Dat weten de gemeenten die werken aan de implementatie van de IJslandse werkwijze in het kader van het project Opgroeien in een kansrijke omgeving (OKO). Zo werkt de gemeente Hardenberg aan het inrichten van een huiskamer op school waar jongeren na de les samen kunnen chillen. En op Urk loopt het project 'Stappers van straks' waarin de lokale welzijnsorganisatie samen met ouders feestavonden zonder alcohol organiseert voor jongeren van 12 tot 17 jaar. De gemeente ondersteunt hiermee het verzoek van ouders om jongeren op een veilige en verantwoorde manier te laten wennen aan het feestleven.
Ouders betrekken
Ouders hebben een belangrijke rol in het stimuleren van gewenst gedrag bij kinderen. Denk aan het met elkaar in contact zijn, elkaar begroeten, tijd voor elkaar nemen en interesse tonen. De 'efficiëntie' van digitaal werken lijkt nu soms ook in het fysieke contact te zijn doorgedrongen. Jongeren nemen dat gedrag over. Als gemeente kun je scholen en partners ondersteunen in het creëren van mogelijkheden voor ouders om het daar met elkaar over te hebben. Zo werkt Stichting Halt aan het ontwikkelen van een voorlichtingsaanbod voor ouders over normen en waarden, tolerantie en gesprek. Het onderling contact tussen ouders is net zo waardevol als de informatie.
Samenwerken met scholen
Scholen zijn belangrijke vindplekken van jongeren. Daar komen ze na corona opnieuw samen en wennen ze weer aan de groep. Ook leren ze zich opnieuw leren verhouden tot de leerkracht nu dat niet meer via het scherm gaat. In een gelijkwaardige samenwerking met scholen lukt het ook beter om resultaten te boeken met jongeren en ouders.
Hoe pak ik dat als beleidsmaker aan?
Probeer in gesprekken met jongeren, scholen, jongerenwerkers, boa's en politie, buurgemeenten en buurtbewoners het gedrag niet extra te problematiseren. Vraag of het beeld dat jongeren losbandiger gedrag vertonen herkend wordt en welke verklaring daarvoor te vinden is. Wat zegt het over het gedrag van de jongeren? En wat over de tolerantie en acceptatie van jongerengedrag door de rest van de samenleving? Wat vinden we hiervan? Zijn er extra acties nodig, en zo ja, welke? Meer tips vind je op de pagina Praat regelmatig over gegevens.
Gebruik de adviezen voor gemeenten van het Trimbos-instituut voor het omgaan met uitgaande jongeren na corona. Deze variëren van de tijdelijke inzet van meer toezicht tot het aanbieden van extra chill-out ruimtes. Lees hierover ook de blog De comeback van het nachtleven: zo ga je om met al die prikkels.
Op Onderwijskennis.nl vind je praktijkvoorbeelden over het omgaan met het klasklimaat en de groepsdynamiek. Op diezelfde website vind je ook informatie over hoe de groepsdynamiek samenhangt met een positief en veilig pedagogisch klimaat. Je leest er hoe de kans op een positieve groepsdynamiek te vergroten is met schoolbrede en preventieve programma's voor een positief leer- en leefklimaat.
