Dit stappenplan is bedoeld voor gemeenten en onderwijs (schoolbesturen en samenwerkingsverbanden passend onderwijs) die voor de gezamenlijke opgave staan om een plan te maken rondom het perspectief voor de jeugd in en na coronatijd. Het geeft handvatten om vanuit een gezamenlijke analyse te komen tot een samenhangende aanpak. Dit stappenplan helpt om de krachten te bundelen, beter te doen wat kinderen en jongeren nodig hebben, de gezamenlijke opgave te vertalen naar een concreet plan en duurzame resultaten te bereiken voor kinderen en jongeren. Het stappenplan bestaat uit zeven stappen.
Over het stappenplan
Per stap beschrijven we wat het resultaat is, wat de stap inhoudt en welke vragen daarbij leidend zijn. In het werkblad geven we meer informatie en handvatten om deze stap met de werkgroep te gaan zetten. Dit stappenplan is geen blauwdruk, maar biedt een leidraad voor een continu proces van leren en verbeteren.
Aanleiding
De afgelopen twee jaar hebben we gezien dat de coronacrisis impact heeft op het leven van kinderen en jongeren. Hun fysieke leefstijl, mentaal welbevinden en schoolresultaten zijn negatief beïnvloed. In reactie hierop heeft het kabinet een aantal corona-steunpakketten jeugd in het leven geroepen. Als gemeente, schoolbestuur, samenwerkingsverband en maatschappelijke organisatie ontvang je steun van het kabinet om kinderen en jongeren mentaal, fysiek en sociaal te ondersteunen. Gemeenten ontvangen ook geld om jeugdwerkloosheid, armoede en schulden te bestrijden. Scholen en samenwerkingsverbanden passend onderwijs ontvangen geld voor herstel en ontwikkeling van het onderwijs en het verminderen van onderwijsachterstanden.
(credits: cracco illustration)
Waarom is een samenhangend plan belangrijk?
Door de verschillende geldstromen ligt versnippering op de loer. De valkuil bestaat om vanuit de verschillende regelingen aparte plannen op te stellen. Hierdoor ontstaan losse projecten die zich richten op één leefdomein van een jongere. Maar losse projecten hebben weinig effect. Om meerwaarde en duurzame effecten voor de jeugd te creëren, is een doelgericht en samenhangend plan nodig vanuit alle leefdomeinen (thuis, op school, vrije tijd en online). De coronacrisis doet een appel op de verschillende partijen om de krachten te bundelen en intensief met elkaar samen te werken.
Samenwerking met jongeren en ouders
Wanneer we in het stappenplan en de werkbladen spreken over 'jongeren en ouders' dan bedoelen we 'kinderen, jongeren, ouders en opvoeders'.
In alle stappen van dit proces is het perspectief van jongeren en ouders essentieel. Zij kunnen immers zelf aangeven wat er nodig is en waar ze behoefte aan hebben, en spelen zelf een belangrijke rol bij het herstel en perspectief. Door jongeren en ouders de ruimte te geven, kan er partnerschap ontstaan. Maak daarom met elkaar afspraken over hoe ouders en jongeren gedurende het hele proces betrokken worden.
Lees hier meer informatie en tips over het betrekken van jongeren en ouders:
- Handreiking duurzame jongerenparticipatie (NJi)
- Wat werkt bij partnerschap met ouders? (NJi)
- Van vink naar vonk: geleerde lessen over ouderbetrokkenheid in de aanpak Met Andere Ogen
- Participatie (ZonMw)
Bekijk het overzicht van alle werkbladen of volg onderstaande stappen
Hieronder leggen we elke stap van het stappenplan uit. Bij elke stap vind je een werkblad. Dit is een leidraad om gezamenlijk de juiste vragen te stellen en tot acties te komen.
Heb je vragen? Kijk bij de veelgestelde vragen onderaan deze pagina. Kom je er niet uit, neem dan contact op met Bram van den Berg, onderzoeker bij het NJi: b.vandenberg@nji.nl .
Bekijk het overzicht van alle werkbladen
Meer ondersteuning nodig?
Er staat meer informatie op de website van het NPO. Op de pagina over ondersteuning zie je welke mogelijkheden er zijn voor extra ondersteuning. Voor gemeenten is er ondersteuning beschikbaar bij het uitvoeren van het NPO. Voor meer informatie kun je terecht op de website van Sardes. Ook is er een werkgroep van de VNG met verschillende gemeenten over de samenwerking tussen onderwijs en jeugdbeleid bij deze vraagstukken. Voor meer informatie hierover kun je terecht bij Lilian de Graauw van de VNG.
Stap 1: Zoek naar de gezamenlijkheid in de urgentie
Resultaat
De samenwerkingspartners weten welke opgave voor hen ligt, erkennen dat dit een gezamenlijke opgave is en voelen de urgentie om er samen mee aan de slag te gaan.
Inhoud
Gemeenten en onderwijs hebben een belangrijke taak bij het creëren van perspectief voor kinderen en jongeren tijdens en na de (sociale) impact van het coronavirus. Hiervoor ontvangen zij geld van het kabinet. Het overzicht van de verschillende regelingen geeft aan waar dit geld voor bestemd is; bijvoorbeeld om sociaal, mentaal en fysiek welzijn van kinderen en jongeren te stimuleren, of cognitieve, sociale en emotionele vaardigheden van leerlingen. Het overzicht geeft aan wie waarvoor aan zet is. Door de verschillende geldstromen ligt versnippering op de loer. Als betrokken partij werk je immers vanuit je eigen perspectief, maar wel voor dezelfde doelgroep. Je krijgt meer slagkracht door activiteiten op elkaar af te stemmen en elkaars expertise te benutten. Een doelgerichte en samenhangende aanpak draagt bij aan langjarig herstel en perspectief voor kinderen en jongeren.
In deze eerste stap bepaal je samen wat de gezamenlijke opgave is. Probeer niet om deze opgave of het gezamenlijke vraagstuk perfect tot in de puntjes te verwoorden. Streef ernaar om in deze eerste fase met elkaar helder te krijgen wat jullie opvalt bij dit vraagstuk en tegen welke kwesties jullie aanlopen (we gaan hier in stap 3 mee verder). Vanwege de urgentie is het van belang om niet te lang te wachten. Neem zowel als gemeente als onderwijs initiatief in het contact met de andere partijen. Overleg intern hoe intern de verbindingen gelegd worden en wie contactpersoon is voor het contact met de andere partijen.
Bepaal als onderwijspartij hoe deze taak opgepakt wordt: als schoolbestuur of als samenwerkingsverband passend onderwijs.
Aan de slag. Naar het werkblad.
Stap 2: Organiseer de samenwerking en besluitvorming
Resultaat
Alle partners hebben afgesproken om te werken aan één samenhangende aanpak. Jullie hebben bepaald waar en bij wie de regie ligt, en wie overzicht houdt over alle relevante netwerken. Ook zijn afspraken gemaakt over het proces van planontwikkeling, besluitvorming en borging op de lange termijn.
Inhoud
Om de gezamenlijke opgave het hoofd te bieden, zijn mensen en organisaties vanuit verschillende werkvelden en leefdomeinen van kinderen en jongeren nodig: denk aan gemeenten, onderwijs, opvang, jeugdgezondheidszorg, welzijn, jeugdhulp en veiligheid. Dit betekent dat ook binnen de gemeentelijke organisatie samenwerking nodig is tussen het jeugdgezondheidsbeleid, (preventieve) jeugdbeleid, veiligheidsbeleid en onderwijsachterstandsbeleid. Sluit hierbij zo veel mogelijk aan bij de reeds bestaande gezamenlijke visie op 'onderwijs en jeugd' in de regio. Bepaal ook met elkaar waar en hoe de samenhangende aanpak voorbereid, afgestemd en verduurzaamd wordt.
Om tot duurzame effecten te komen, is daarnaast structurele verankering belangrijk in de bestaande organisatiestructuur en in regulier beleid en uitvoering. Zoek voor de ontwikkeling van het plan een aantal regisseurs: sleutelfiguren die overzicht en inzicht hebben in de bestaande overleg- en besluitvormingscircuits. Dit kunnen onafhankelijke projectleiders of kwartiermakers zijn, of personen binnen de huidige circuits die voor verbinding zorgen. Gezamenlijk vormen zij de 'werkgroep', onder regie van gemeente(n) en schoolbesturen.
Hoe vervul ik deze taak terwijl ik het al druk heb?
Veel beleidsmakers en professionals staan al onder druk staan en hebben weinig tijd. Kijk daarom goed welke aanwezige circuits/verbanden voor de hand liggen om deze opgave te dragen en te verbinden. Een nieuwe manier van samenwerken oprichten kan veel tijd kosten. Kijk daarom naar welke mogelijkheden de bestaande samenwerking biedt voordat je nieuwe initiatieven start.
Aan de slag. Naar het werkblad.
Stap 3: Verzamel gegevens en analyseer en interpreteer ze gezamenlijk
Resultaat
De partners hebben gegevens verzameld over hoe het met kinderen en jongeren in de regio/gemeente gaat, en deze gezamenlijk geanalyseerd en geïnterpreteerd.
Inhoud
Je kunt pas gericht beleid inzetten als je weet hoe het met kinderen en jongeren gaat, en wat zij nodig hebben voor perspectief. De analyse van het welbevinden van kinderen en jongeren moet dan ook samen met alle partners én met kinderen en jongeren worden gedaan. Lees meer over welbevinden in de Praktijkkaart Welbevinden van het Trimbos-instituut.
Het is belangrijk om goed in kaart te brengen welke zorgen er over kinderen en jongeren zijn en welke kansen we zien. Dit is een opdracht aan zowel scholen als gemeenten. De zorgen en kansen kunnen verschillend zijn per school, klas, gebied, wijk en kind.
Het beeld van de jeugd wordt in eerste instantie gevormd door de beschikbare cijfers. Het landelijke beeld kan een goed kader vormen, ingevuld met gegevens uit lokale en regionale bronnen en informatie van maatschappelijke partners. Verzamel ook signalen, beelden en verhalen uit de praktijk, van professionals, jongeren en ouders en van de verschillende partners.
De analyse vanuit het onderwijs is anders dan die vanuit gemeenten. Op het werkblad geven we hiervoor concrete handvatten en tips.
Vervolgens analyseer en interpreteer je het beeld van de jeugd in een gezamenlijk gesprek. Zo'n gesprek geeft focus en richting aan het plan.
Aan de slag. Ga naar het werkblad.
Stap 4: Formuleer concrete maatschappelijke resultaten
Resultaat
Op basis van de gezamenlijke analyse en het gesprek hebben samenwerkingspartners concrete beoogde maatschappelijke resultaten voor kinderen en jongeren geformuleerd, met bijbehorende indicatoren.
Inhoud
Op basis van de gezamenlijke analyse en het gesprek over de staat van de jeugd bepaal je de ambities en speerpunten voor de korte en lange termijn. Deze vertaal je vervolgens naar concrete maatschappelijke resultaten voor kinderen en jongeren. Deze vertaalslag is nodig om te bepalen of de gezamenlijke inzet effectief is en voortgezet moet worden.
Maatschappelijke resultaten zijn geen uitkomsten voor de korte termijn, maar resultaten op de lange termijn om naartoe te werken. Het formuleren van deze resultaten doen gemeenten, onderwijs en de maatschappelijke partners en (een afvaardiging van) jongeren en ouders bij voorkeur samen.
Om te zien, merken en weten dat je op de goede weg bent met het realiseren van de beoogde resultaten is het nodig om indicatoren te benoemen. Bijvoorbeeld een toename van het aantal jongeren dat het onderwijs verlaat met een startkwalificatie. Door het bepalen van indicatoren is goed te volgen of de inzet bijdraagt aan het behalen van het maatschappelijk resultaat. Hiervoor gebruik je effectindicatoren, waar je bij voorkeur ook een norm of streven aan koppelt.
Aan de slag. Ga naar het werkblad.
Stap 5: Kies de passende aanpak
Resultaat
Jullie hebben een keuze gemaakt voor de meest passende aanpak die nodig is om de maatschappelijke resultaten voor kinderen en jongeren te realiseren. Kennis over effectiviteit van aanpakken wordt benut en betrokken professionals weten wat hun rol is, wat ze kunnen bijdragen om de resultaten voor kinderen en jongeren te realiseren, en zijn hierop toegerust.
Inhoud
Als de speerpunten en maatschappelijke resultaten zijn bepaald, maak je in deze stap een keuze voor de meest passende activiteiten, aanpakken en interventies. Ook bepaal je wie deze uitvoert. Het meest effectief zijn doelgerichte, samenhangende aanpakken die met lokale partners voor een langere termijn worden ingezet en regelmatig worden geëvalueerd.
Een samenhangende aanpak kan een combinatie van bestaande en nieuwe activiteiten zijn, en van formele en informele inzet. Het is aan te raden dat alle partners eerst kijken welke aanpakken of programma's al goed lopen. Vervolgens kun je bepalen of deze geïntensiveerd kunnen worden, en wat er aanvullend nodig is om goed in te spelen op de behoeften van kinderen en jongeren. Dit kan ook om een vernieuwende aanpak vragen.
Bekijk op het werkblad de criteria voor effectiviteit voor activiteiten en interventies. Gebruik de criteria als meetlat voor een bestaande aanpak én als selectiecriteria voor een nieuwe aanpak.
Aan de slag. Ga naar het werkblad.
Stap 6: Maak afspraken over meten en bijsturen
Resultaat
Samenwerkingspartners hebben afspraken gemaakt om de inzet, activiteiten en resultaten van het plan te monitoren.
Inhoud
Om perspectief voor kinderen en jongeren te helpen creëren is een effectieve en efficiënte inzet van de gezamenlijke aanpak noodzakelijk. Dit leidt tot vragen als: Doen we de goede dingen? En doen we de dingen goed? Hiervoor is het belangrijk om vast te stellen hoe het met kinderen gaat en wat we voor hen willen bereiken (stap 3 en 4 van dit plan). Vervolgens richt je de monitoring in, waarmee je ontwikkelingen op zowel de korte termijn als de lange termijn monitort. Voer regelmatig het gesprek over hoe het gaat met de jeugd. Op die manier achterhaal je of de beoogde doelen daadwerkelijk dichterbij komen. Bovendien kunnen na een tijdje andere speerpunten belangrijk worden, of blijkt het goed te zijn om de focus van de activiteiten te verleggen. Monitoring is erop gericht om effecten voortdurend in beeld te brengen en te bespreken.
Monitoring is geen aparte activiteit, maar een vast onderdeel van elk verbeterproces. Denk vooraf al na over monitoren. Als je het proces, de output en de outcome met regelmaat bespreekt en op basis daarvan de aanpak bijstuurt, voer je een lerende beweging uit. Zo'n doelgerichte houding draagt bij aan betere resultaten.
Maak met elkaar afspraken om op de verschillende niveaus de voortgang te monitoren (zie werkblad). In alle gesprekken over de monitoringscijfers is het van belang om met elkaar de gegevens te duiden. Betrek verschillende perspectieven bij deze gesprekken, waaronder jongeren, ouders en professionals.
Aan de slag. Ga naar het werkblad.
Stap 7: Voer het plan uit
Resultaat
De werkgroep heeft het plan goedgekeurd en gaan ermee aan de slag. Ook hebben de partners afgesproken om elkaar te blijven informeren en ontmoeten, om zo al lerend met elkaar duurzame effecten voor kinderen en jongeren te behalen.
Inhoud
Gemeenten, onderwijs en maatschappelijke partners gaan aan de slag met de samenhangende aanpak en zetten de benodigde middelen, personeel en activiteiten in. Tegelijkertijd veranker je het plan zoveel mogelijk in de bestaande organisatiestructuur en in regulier beleid en uitvoering. Ook kan deze integrale aanpak helpen om verandering teweeg te brengen in de werkwijze en cultuur van alle partners (minder verkokering). Om zo samen te leren en te ontwikkelen, in een proces van vallen en opstaan, van doen, monitoren en bijstellen.
Juist als iedereen aan de slag gaat met zijn deel is het van belang om elkaar te blijven informeren over de voortgang en om verbinding te blijven maken. Ook in de periode van uitvoering is het nodig dat jullie elkaar blijven ontmoeten en bevragen over het plan. Dat gebeurt in het doorlopende monitoringsproces gericht op leren en verbeteren, maar het is van belang ook buiten die momenten elkaar op te blijven zoeken. Vergeet hierbij niet de verbinding met ouders en jongeren te maken.
Aan de slag. Naar het werkblad.
Veelgestelde vragen over het stappenplan
De veelgestelde vragen worden in de komende weken aangevuld vanuit de vragen die we over het stappenplan ontvangen.
Hoe starten we met een plan als we niet weten hoe groot de middelen zijn?
Ondertussen is er al meer bekend over de financiële middelen. Bekijk onze overzichtspagina steunpakketten voor meer informatie.
Moet dit een heel (master)plan worden? Of moet het bestaande initiatieven in wijken en op scholen versterken?
Het is niet de bedoeling om het hele roer om te gooien. Het is belangrijk dat het plan aansluit bij de huidige praktijk. Corona heeft een grote invloed gehad op het leven van kinderen en jongeren. Als uit de gezamenlijke analyse blijkt dat jongeren het meeste profiteren van de versterking van de huidige structuur, dan heeft dat de voorkeur. Het blijft wel van belang om te kijken naar de samenhang van de initiatieven en eventuele nieuwe initiatieven.
Moet ik de steunpakketten aanvragen?
Nee, de middelen worden automatisch toegevoegd aan de standaard uitkeringen.